• Jadval-munosabatining kaliti.
  • -rasm. R - relyatsion jadval munosabatning tasviri




    Download 429,47 Kb.
    Pdf ko'rish
    bet3/7
    Sana17.05.2024
    Hajmi429,47 Kb.
    #240031
    1   2   3   4   5   6   7
    3.3-rasm. R - relyatsion jadval munosabatning tasviri 
    Jadval-munosabat ma’lumotlar tarkibiy qismi atributlar (A1, A2, 
    .....) nomiga ega bo‘lgan ustunlarni o‘z ichiga olgan d atributlarning 
    mazmuni jadvalning asosiy qismida joylashgan bo‘lib satrlar va 
    ustunlarni tashkil qiladi. Bir ustunda atributlar mazmunining ko‘pligi 
    domen D
    i
    ni hosil qiladi. Bir satrda atributlar mazmunining ko‘pligi bir 
    kortej K
    j
    ni hosil qiladi. R munosabat ko‘plab tartibga solingan kortejlar 
    orqali hosil bo‘ladi: 
    R={K
    j
    }, j=1-m K
    j
    ={d
    1j
    ,
    d
    2j
    ,.....d
    nj
    }
    n - munosabat domenlarining soni; munosabatlarning ko‘lamini 
    belgilaydi. 
    j - kortej nomeri;
    k - munosabatdagi kortejlarning umumiy soni bo‘lib, munosabat 
    koordinata soni deyiladi.
    Jadval-munosabatining kaliti.
    Kortejlar jadval-munosabati 
    ichida takrorlanmasligi zarur va ular tegishlicha yagona identifikator - 
    dastlabki (birlamchi) kalitga ega bo‘lishi kerak.
    Dastlabki (birlamchi) kalit
    atributdan tashkil topgan bo‘lsa 
    oddiy, bir necha atributdan tashkil topganda esa turli tarkibli deb 
    ataladi. Munosabatda dastlabki kalitdan tashqari ikkilamchi kalit ham 
    bo‘lishi mumkin.


    66 
    Ikkilamchi kalit
    mazmuni turli satr kortejlarda takrorlanishi 
    mumkin bo‘lgan kalitdir. Ular bo‘yicha ikkinchi kalitning bir xil 
    mazmuni satrlar guruhi izlab topiladi. 
    Satrlar ustunlardan farqliroq o‘z nomlariga ega emas, ularning 
    jadvalda joylashish tartibi aniqlanmagan va satrlar soni mantiqan 
    chegaralanmagan bo‘ladi. Satrni tartib raqamiga ko‘ra tanlab olib 
    bo‘lmaydi. Faylda har bir satr o‘z raqamiga ega bo‘lsa ham, bu narsa 
    satrni tavsiflamaydi. Bu raqam satr jadvaldan olib tashlanganda 
    o‘zgaradi. Mantiqan satrlar o‘rtasida “birinchi” va “oxirgi” degan 
    tushuncha yo‘q. 
    Relyatsion 
    tizimlarning 
    qo‘llanilishi 
    murakkab 
    siljishlar 
    zaruriyatini bartaraf qildi. Chunki ma’lumotlar endi bir fayl 
    ko‘rinishida emas, balki mustaqil to‘plamlar asosida tuzilib, 
    ma’lumotlarni tanlab olish uchun amaliy to‘plamlar nazariyasi – 
    relyatsion algebra amallari qo‘llaniladi. 
    Ma’lumotlar bazalarning obyektga – mo‘ljallangan modeli 
    dasturlashning obyektga mo‘ljallangan tillari paydo bo‘lishi bilan 
    yuzaga chiqa boshladi. Bunday bazalarning paydo bo‘lishi 90-yillarga 
    to‘g‘ri keladi. Ushbu turdagi bazalar sinflar usullarini o‘zida saqlaydi. 
    Ko‘pincha, doimiy sinflar obyektlarini o‘zlarida saqlab ma’lumotlar 
    orasida to‘siqsiz uyg‘unlashuvni hamda ilovalarda ularga ishlov 
    berishni amalga oshiradilar. 
    Relyatsion modellarning hozirgi zamon MBBTlarida ustunlikka 
    erishilishi quyidagi omillar bilan aniqlanadi: 
    1) rivojlangan nazariyaning mavjudligi (relyatsion algebrani); 
    2) ma’lumotlarni boshqa modellarini relyatsion modellarga 
    keltirish apparatining mavjudligi; 
    3) axborotga ruxsatli kirishni tezlashtirishni maxsus vositalarini 
    mavjudligi; 
    4) tashqi xotirada MB aniq ma’lumotlarni fizik joylashishi haqida 
    bilimga ega bo‘lmay ular bilan ishlash imkoniyatini yaratadigan MBga 
    nisbatan standartlashgan yuqori darajadagi so‘rovlar tilining 
    mavjudligi.
    Ma’lumotlar bazalarni ishlab chiqishda 2 xil usuldan foydalanish 
    mumkin. Birinchi usulda, avval asosiy masalalar aniqlanib, ularni hal 
    qilish uchun baza yaratiladi hamda masalaning ma’lumotlarga bo‘lgan 
    ehtiyoji aniqlanadi. Ikkinchi usulda, muammo sohasining namunaviy 
    (tipik) obyektlari birdaniga o‘rnatiladi. Bu yеrda eng optimal usul-


    67 
    ikkala usulni birgalikda ishlatishdir. Bu shu bilan bog‘liqki, dastlabki 
    bosqichda barcha masalalar to‘g‘risida yetarlicha ma’lumotlarning 
    yo‘qligidadir.
    Ma’lumotlar bazalarini loyixalashtirish jarayoni ikki bosqichga 
    bo‘linadi: muammo sohasining ma’lumotlarining axborot-mantiqiy 
    modelini (MAMM) ishlab chiqish va ma’lumotlar bazasining mantiqiy 
    tuzilishini aniqlash.
    Axborot-mantiqiy 
    model 
    muammo 
    sohasini 
    axborot 
    obyektlarining majmui va ular orasidagi tuzilmaviy aloqalar 
    ko‘rinishida aks ettiruvchi ma’lumotlar modelidir. Muammo 
    sohasining ma’lumotlarining axborot-mantiqli modelini ishlab chiqish 
    shu sohani tekshirish natijasida olingan tavsifiga xasoslanadi.
    Muammo sohasining infologik modeli asosida kontseptual 
    (mantiqiy), ichki (jismoniy) va tashqi modellar tuziladi. 
    Ma’lumotlar bankining mantiqiy tuzilishi 

    obyektga tegishli 
    bo‘lgan axborotlarning Mbda joylanishini ifodalaydi. Hosil bo‘lgan 
    Ma’lumotlar bankining mantiqiy bog‘lanish modeli ikkinchi 
    bosqichining natijasi hisoblanadi. Bu modelda uch turli axborot 
    ifodalanadi: obyekt to‘g‘risidagi xabarlar, ularning xususiyati va o‘zaro 
    munosabatlari. Har bir obyekt modeli yozuv turlari orqali ko‘rsatiladi. 
    Ularning xususiyatlari - yozuv maydonlari orqali ifodalanadi, 
    munosabatlar esa – yozuv va maydon turlari o‘rtasidagi aloqalar 
    yordamida tasvirlanadi. Bunday model EHM operatsion tizimining, 
    MBBT ning mohiyatiga bog‘liq bo‘lmaydi, ya’ni axborotning 
    ma’nosiga bog‘liq bo‘lmagan holda ularni ifodalash usuli va aloqasini 
    ta’minlaydi. 

    Download 429,47 Kb.
    1   2   3   4   5   6   7




    Download 429,47 Kb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    -rasm. R - relyatsion jadval munosabatning tasviri

    Download 429,47 Kb.
    Pdf ko'rish