Axborot xurujlarining manbalari. Ularning ijtimoiy muhitda amalga oshish usullari.
Bugun axborot hurujlari orqali o‘z g‘oyalarini singdirish va jamiyat a’zolarini, ayniqsa,
yoshlarni o‘z izmiga solish ko‘p kuzatilayotgan holat bo‘lib qolmoqda.
Axborot hurujlari
bugungi kunda globallashuv jarayoniga qo‘shilgan har bir davlat va jamiyat uchun potensial
yoki real darajada xavf tug‘diradi. Chunki axborot orqali o‘sha mamlakat yoshlari ongini
manipulyatsiya qilish, o‘zlarining g‘arazli maqsadlariga shu yo‘l bilan erishmoqchi
bo‘layotgan kuchlar mavjudligi sir emas.Axborot xurujlarini bugungi kunda davlatlar
(jumladan chet el davlatlari), turli ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy tashkilotlar, rasmiy va norasmiy
sotsial guruhlar, alohida shaxslar uyushtirishi mumkin. Shuning
uchun axborot urushlari,
axborot-psixologik xavfsizlik kabi mavzularda butun dunyo olimlari keng baxs va
mushohadalar olib borishmoqda.
Axborot oqimining ortishi, axborot urushlari va axborot terrorizmi kabi masalalarning
ko‘tarilishi, jamiyatda ommaviy axborot vositalari o‘rnining ortishi, mehnat faoliyatini texnik
axborotlashtirish usullarining keng qo‘llanilishi tufayli ko‘plab ilmiy va ilmiy-amaliy
adabiyotlarda
axborot xurujlarining amalga oshish usullari o‘rganilmoqda. Axborot
ta’sirlari kimga ta’sir ko‘rsatish kerakligi va axborot hurujining maqsadidan kelib chiqqan
holda tegishli usullar orqali amalga oshiriladi. Bularga
psixologik usullar (o‘z fikrini
singdirish, rag‘bat, majburlash, jazolash, namuna ko‘rsatish),
harbiy usullar (jismoniy zarar
yetkazish orqali o‘z fikrini singdirish),
iqtisodiy usullar (potensial raqibning iqtisodiy holatini
yomonlovchi savdo yoki moliyaviy sanksiyalar yaratish),
siyosiy usullar (turli
siyosiy
o‘yinlar) kiradi. Mazkur usullarni mukammal bilgan holatdagina axborot hurujlariga qarshi
kurash yo‘llarini ishlab chiqish mumkin. Globallashuv sharotida dunyoning mafkuraviy
manzarasi hozirda juda murakkablashib ketdi. Unda ta’sir kuchiga ega bo‘lishni eng maqbul
yo‘li sifatida, mablag‘ qancha ketishidan qat’iy nazar yirik axborot tarqatuvchilik mavqeini
egallash ekanligi hozirda sir bo‘lmay qoldi. Jahonda informasion
urush ketayotganini hatto
oddiy insonlar ham sezishlari mumkin. Misol uchun biron mamlakat hududida ma’lum
turmush tarzini, qadriyatlar tizimini ulug‘lovchi risolalar, san’at asarlari, kinofilmlar,
axborotlar va hokazolar tarqatilmoqda. Bunday informatsiyalar jamiyatda ma’lum ijtimoiy
fikrning shakllanishiga ta’sir etmay qolmaydi. Shu munosabat bilan
birinchi prezidentimiz
I.A.Karimovning yoshlarni ochiq axborot olish davrida hukm suradigan umumbashariy
axloqiy inqirozdan asrash muammosiga alohida e’tibor qaratgani diqqatga sazovor:
Keyingi yillarda ko‘plab namoyish etilayotgan jangarilik filmlarini olaylik. Bu filmlarni
ko‘pchilik, ayniqsa, yoshlar maroq bilan ko‘radi, chunki odamzot tabiatan mana shunday
to‘polonlarni tomosha qilishga moyil… Afsus bilan ta’kidlashimiz lozim: tarix tajribasi
shundan dalolat beradiki, inson tabiatidagi insoniylikdan ko‘ra vahshiylik, ur-yiqit instinktlari,
ya’ni xatti-harakatlarini qo‘zg‘atib yuborish osonroq. Ongi shakllanib
ulgurmagan aksariyat
yosh tomoshabinlar bunday filmlardan ko‘pincha turli yovuzlik, yirtqichlik, shafqatsizliklarni
o‘rganadi, xolos. Natijada ularning diydasi qotadi, qalbidan toshbag‘irlik, zo‘ravonlik,
axloqsizlik kabi illatlar joy olganini o‘zi ham sezmay qoladi. Hatto shunday tomosha va
filmlarning qahramonlariga ko‘r-ko‘rona taqlid qilishni istaydigan yigit-qizlar ham topiladi.
Chunki ular bunday uydirma talqinlar ta’sirida qo‘l urayotgan ishi qanday ayanchli
oqibatlarga olib kelishini tushunib yetmaydi.
Yuqorida keltirilgan holatlardan kelib chiqqan holda axborot hurujlarini bartaraf etish
hamda ularga qarshi kurashishning asosiy yo‘llari sifatida jamiyatdagi
quyidagi omillarni
ko‘rsatish mumkin:
- Kuchli siyosiy boshqaruv va nazorat tizimining mavjudligi (siyosiy omil);
- Fuqarolar huquqlarining kafolati (huquqiy omil);
- Barqaror va farovon turmush (ijtimoiy – iqtisodiy omil);
- Ma’naviy yetuklikni ta’minlovchi ijtimoiy institutlarning shakllantirilishi (ma’naviy
omil).
Umuman olganda axborot hurujlari istalgan jamiyatda kuzatilishi mumkin, ammo
jamiyat hayotining siyosiy, huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy hamda ma’naviy sohalarida biror
salbiy jarayonlar mavjud bo‘lganida ular o‘ta faollashadi, o‘z ta’sir
doirasini kengaytiradi,
ularning ta’sir darajasi ortadi. Shuning uchun ushbu muammoni keng ko‘lamli sotsiologik
tadqiqotlar asosida o‘rganish orqali kerakli bo‘lgan vaziyatni yaxshilovchi hamda
mo‘tadillashtiruvchi yechimlarni aniqlashi mumkin
