151
VII BOB. 1-MAVZU.
Tirik organizmlardagi kimyoviy
elementlar va ularning ahamiyati
O‘rganiladigan natijalar
• Biogen elementlar
• Organik
moddalar
• Noorganik moddalar
Savol qaysi obyekt haqida berilgan?
43 kg kislorod,
18 kg uglerod,
7
kg vodorod,
1,8 kg azot,
0,780 kg fosfor,
0,0042 kg temir
va 20 ga yaqin boshqa kimyoviy ele-
mentlar.
Yer qobig‘ida kislorod, kremniy, alyu-
miniy va temir ustunlik qiladi. Tirik
organ-
izmlar 4 ta elementga asoslanadi: kislorod,
uglerod, vodorod, azot. Tirik organizmlarda
ustun bo‘lgan kisloroddan tashqari barcha
elementlar yer qobig‘i massasining arzimas
qismini tashkil qiladi.
Molekulyar tarkibi
Kimyoviy elementlar noorganik va or-
ganik moddalarning ionlari va molekulalari
ko‘rinishida hujayralarning tarkibida bo‘ ladi.
Hujayradagi eng
muhim noorganik modda-
lar suv va mineral tuzlar, eng muhim organ-
ik moddalar uglevodlar,
lipidlar, oqsillar va
nuklein kislotalardir.
Tirik organizmlarda uchraydigan aso-
siy kimyoviy elementlar:
uglerod – C, vodorod – H, kislorod –
O, azot – N, fosfor – P, oltingugurt – S,
natriy – Na, kaliy – K, kalsiy – Ca, mag-
niy – Mg, temir – Fe, xlor – Cl.
Birinchi 4 ta element: uglerod, vodo-
rod, kislorod va azot har qanday orga-
nizm massasining 96,3% ini tashkil qiladi.
Tirik organizmlarning bir qismi bo‘lgan
va bir vaqtning o‘zida biologik funksiyalarni
bajaradigan kimyoviy
elementlar biogen ele-
mentlar deyiladi. Hatto ularning hujay ralarida
kam miqdorda bo‘lganlari ham boshqa hech
narsa bilan almashtirilmaydi va hayot uchun
mutlaqo zarurdir. Asosan,
bu makro- va
mikroelementlar.
