152
Mineral tuzlar
Hujayraning suvli eritmasidagi mineral tuzlar kation va ani-
onlarga ajraladi.
Eng muhim kationlar: K
+
, Ca
2+
, Mg
2+
, Na
+
, NH
4+
Eng muhim anionlar: Cl
-
, SO
4
2-
, HPO
4
2 -
, H2PO
4-
, HCO
3-
,
NO
3
.
Organik moddalar
Uglevodlar: hujayra jarayonlari uchun
energiya beruvchi
kuch va energiya saqlash ombori.
Lipidlar yoki yog‘lar: uzoq vaqt davomida katta miqdorda
energiya saqlaydi va hujayra membranalarining tuzilishida mu-
him rol o‘ynaydi. Bug‘lanish orqali suv yo‘qotilishini kamaytiradi,
ular
parchalanib, suv hosil qiladi.
Proteinlar yoki oqsillar: hujayraning ko‘plab tarkibiy qism-
larining qurilish bloklari sifatida harakat qiluvchi, o‘sishi uchun
zarur, kimyoviy reaksiyalarni katalizlovchi fermentlarni hosil qil-
adigan muhim birikmalardir. O‘sish
va metabolizmni boshqara-
digan gormonlar ishlab chiqaradi.
1-masala. Kalsiy fosfat suyak va tishlarning mineral aso-
sidir. Organizmning kalsiyga bo‘lgan kunlik ehtiyoji 0,8 dan 2 g
gacha. Kalsiy manbalari sut, kefi r, tvorog, pishloq, baliq, loviya,
ko‘k piyoz,
shuningdek, tuxum, grechka, jo‘xori uni, sabzi va
no‘xatdir. Oziq-ovqatga 1 g kalsiy karbonat qo‘shilsa, organiz-
mning kunlik kalsiy ehtiyojini ta’minlaydimi?
Yechish. Kalsiy karbonatdagi kalsiy miqdori kalsiy
karbonat
miqdoriga teng:
CaCO
3
formulasidan kelib chiqadiki, n (Ca) = (CaCO
3
),
n(CaCO
3
) = m/M = 1/100 = 0,01 mol
Bundan
n(Ca) = 0.01mol
m(Ca) = M x n = 0,01 x 40 = 0,4 g.
Shunday qilib, kundalik ehtiyoj 0,8-2 g ni tashkil etgani uchun
berilgan miqdor kam hi-
soblanadi.
2-masala. Inson tanasida jami taxminan 25 mg yod (turli birikmalarning bir qismi sifati-
da) mavjud va yod umumiy massasining yarmi qalqonsimon bezda. Yodning qancha atomi
borligini hisoblang: a)
qalqonsimon bezda; b) inson organizmida.
Yechish. Inson tanasidagi yod atomlarining soni:
N (J) = Nа • n (J) = Nа • m (J)/M (J);
N (J) = 6 •10
20
• 25/127 = 1,18 • 10
20
Qalqonsimon bezdagi yod atomlari soni 2 baravar kam:
N (J) = 0,5 • 1,18 • 10
20
= 5,9 • 10
19
.
1. Inson tanasida temir moddasi juda kamligi uchun u inson salomatligida muhim ahamiyatga
ega emas deb ayta olamizmi?
2. Suvning inson hayoti uchun ahamiyati nimada? Nima uchun suvsizlanish bolalar
uchun katta
odamlarga qaraganda xavfl iroq?
3. Inson tanasidagi oqsillarning roli qanday?
