155
Massasi bo‘yicha bu birikmalar sayyoradagi or-
ganik moddalarning asosiy qismini tashkil qiladi. Ular
tirik organizmlarning rivojlanishi uchun zarur bo‘lib,
o‘simliklardagi ulushi .......... massaning 80% iga,
hayvon organizmida – 2–3% ga yetadi.
Uglevodlar
o‘simliklar tomonidan amalga oshiriladigan fotosintez
jarayonida hosil bo‘lishi haqida ma’lumotga egasiz.
Nima uchun inson tanasiga uglevodlar kerak?
Inson tanasida uglevodlar 4 ta muhim fazifani
bajaradi:
– energiya manbai;
– uglevodlar biriktiruvchi to‘qimalar, plazma va hujayralararo membranalarning bir
qismi
bo‘lib, oqsillar bilan birgalikda steroid gormonlar, fermentlarni hosil qiladi;
– suv molekulalarining bog‘lanishi tanadagi kalsiy va magniy ionlarining maqbul miq-
dorini
saqlab turadi;
– himoya, unda moddalar qon tomirlarining elastikligini, qo‘shma suyuqlik va shilliq qa-
vatning ishlashini ta’minlaydi.
Uglevodlar
Monosaxaridlar:
glyukoza,
fruktoza
Polisaxaridlar:
sellyuloza,
kraxmal
Disaxaridlar:
saxaroza,
laktoza,
maltoza
Bizning tanamiz yog‘larni “keyinroq” ishlatish uchun saqlaydi. Ular tana va ichki organ-
larni yumshoq “yostiqcha”lar kabi himoya qilish, issiqlikni saqlashga yordam berish, soch
va terini silliq va chiroyli qilishda ham ishtirok etadi. Shuning uchun
tanada yetarli miqdorda
yog‘ bo‘lishi juda muhimdir. Yog‘lar sariyog‘ va pishloqda, go‘sht, tuxum, baliqda mavjud.
Yog‘lar tananing qurilish materiali va energiya zaxirasidir. O‘rtacha 70 kg vaznli odam-
ning tanasida taxminan 11 kg yog‘ mavjud.
Uglevodlar
Uglevodlar molekulasi uglerod, vodorod va kislorod atomlaridan
iborat organik birikma-
lardir. Bunday atalishiga sabab molekulasi tarkibidagi uglerod, vodorod va kislorod atomlari
Cn(H
2
O)m ko‘rinishiga ega bo‘lgandir.
Tabiatda uchraydigan uglevodlarni asosan uchta katta guruhga ajratish mumkin.
Bilasizmi?
Qishda ba’zan muz
ostidagi yaxlab qolgan baqa-
larni topish mumkin, ammo kunlar isib, muz erigan-
idan keyin ular hayotini davom ettiraveradilar.
Qanday qilib ular muzlab qolsalarda o‘l maslikka
muvaff aq bo‘lishadi?
Ma’lum bo‘lishicha, sovuq
havo boshlanishi bilan
baqaning qonida glyukoza miqdori 60 barobar or-
tadi. Bu tanadagi muz kristallarining shakllanishiga
to‘sqinlik qiladi va hayvon nobud bo‘lmaydi.
