157
VII BOB. 3-MAVZU.
Vitaminlar
O‘rganiladigan natijalar
• Vitaminlar
• Vitaminlarning ahamiyati
Vitaminlar insonlar va hayvonlar uchun o‘ta
muhim bo‘lgan murakkab tuzilishga ega organik
birikmalardir. Ular asosan to‘qimalardagi mod-
dalar almashinuvi va hujayralardagi bio sintez
reaksiyalari uchun zarur bo‘lgan biokatalizator
fermentlar tarkibiga kiradi. Demak, vitaminlar
hayvon va odam organizmi uchun juda oz miq-
dorda kerak bo‘ladi (bir sutkada inson organizmi
uchun bir necha mk dan bir necha mg gacha
kerak). Ammo organizmda vitamin yetishmasli-
gi yoki ortib ketishi modda almashinuvi ning bu-
zilishiga olib keladi. Ya’ni avitaminoz yoki gi-
povitaminoz deb ataluvchi og‘ir kasalliklarni
keltirib chiqaradi. Insonlar zarur vitaminlarni
asosan o‘simlik mahsulotlaridan oladi.
Hayvon organizm vitaminlarsiz ha yot
kechira olmasligini birinchi bo‘lib 1882-
yilda rus olim, shifokor N. I. Lunin aniq-
lagan.
1912-yilda polshalik olim K. Funk “Vi-
tamin” terminini fanga kiritgan. Vitamin
(“vita” – hayot, ya’ni hayot amini).
Inson organizmi uchun vitaminlarning aha-
miyati o‘ta muhimdir. Masalan, A vitaminning
yetishmasligi insonlarda shabko‘rlik kasalli-
gini keltirib chiqaradi. Ya’ni inson qorong‘i tush-
ishi bilan ko‘rish qobiliyatini yo‘qotadi. Bundan
tashqari A vitamini yetishmasligi natijasida in-
son terisida, tirnoqlarida, soch osti terisida turli
salbiy o‘zgarishlar sodir bo‘ladi. Ushbu vitamin
aso san oziq-ovqat mahsulotlari, sabzi, pomidor,
ko‘k no‘xat, qovun, apelsin iste’mol qilish orqali
qoplanadi.
C vitamini yetishmasligidan esa milkda sin-
ga kasalligi kelib chiqadi, bo‘g‘inlarda og‘riqlar
paydo bo‘ladi, yaralarning bitishi qiyinlashadi,
tez charchash holati kuzatiladi. Ushbu vitamin
karam, limon, apelsin, bulg‘or qalampiri va turli
xil ko‘katlarda uchraydi.
Deyarli barcha vitaminlar o‘simlik hujayra-
larida sintezlanadi. Masalan, C vitamin 100 gr
olma da 13 mg, qulupnayda 60 mg, apelsinda
60 mg, qora smorodinada 200 mg miqdorda
bo‘ladi. P vitamini esa 100 g olmada 10–70 mg,
qulupnayda 150 mg, apelsinda 500 mg, qora
smorodinada 150 mg miqdorda bo‘ladi.
