|
Erkinlikdarajasibo’yichaenergiyataqsimoti
|
| bet | 3/3 | | Sana | 27.11.2023 | | Hajmi | 139,5 Kb. | | #106059 |
Bog'liq Fizikadan Mustaqil ish Mirkamol 1483469716 67083 (Автосохраненный), Mustaqil talim.-3, 688803-2, IMG 20221001 0002, 1-ma\'ruza (1), 463, 10-Ma\'ruza. Quyosh energiyasi, 3-Ma\'ruza. Elektr stansiyalari, iSpring Suite.-WPS Office, 22, ish joylarini tashkil etish ixtisoslashtirish va rejalashtirish , MULTIMEDIA TEXNALOGIYALARI 3 MI, o-rta-osiyo-mutafakkirlarining-matematika-sohasi-rivojida-tutgan-o-rni, 89062Erkinlikdarajasibo’yichaenergiyataqsimoti
Birvaundanortiqatomligazningichkienergiyasi.
Ma’lumki, ideal gaz molekulalari bir-birlari bilan o’zaro ta’sirlashmaydi,demak ularning potensial energiyasi bo’lmaydi. Shu tufayli ideal gazmolekulasiningto’laenergiyasibo’lmaydi.Shutufayli idealgaz
molekulasining to’la energiyasi faqat ilgarilanma va aylanma harakatkinetik energiyasidan iborat. Umuman olganda, biror jism harakatinitadqiq qiladigan bo’lsak, bu jismning koordinata sistemasiga nibatanholatini bilish kerak. Buning uchun esa jismning erkinlik darajasi degantushuncha kiritiladi. Jismning erkinlik darajasi deb, jismning fazodagiholatini,vaziyatinivaharakatinixarakterlovchibir-biribilanbog’liq
bo’lmaganmustaqilkoordinatalarsonigaaytiladi.Masalan,agarjism
to’g’richiziqbo’ylabharakatqilsa,bittakoordinatao’qigaega,ya’nibittaerkinlik drajasiga , agar jism tekislikda harakat qilsa 2 ta, agar fazodaharakat qilsa, 3 ta erkinlik darajasiga ega. Agar erkinlik darajasini bilanbelgilasak, to’g’ri chiziqda tekislikda fazoda erkinlik darajasi, binobarin , ,gatengbo’ladi.Xuddishuaytilganlarni molekulalargahamqo’llash
mumkin.Ko’pmolekulalar,masalan,argon,geliyvaboshqagazlar
molekulalari bir atomdan iborat soda molekulalar bo’lib fazoda erkinlikdarajasi ga teng. Agar 2 atomli qattiq molekulani olsak o’qlar bo’yicha 3taerkinlikdarajasivao’qiatrofidaaylanishiuchun2taerkinlikdarajasi
bo’ylab (10-rasm). Hammasi ga teng. Bu molekulalarning o’zi o’tayotgano’qidagiaylanishinihisobgaolmaslikmumkin,chunkibuo’qdauning
energiyamomentijudakichikvauningshuo’qatrofidaaylanmaharakatenergiyasihamnisbatan kichik
Xuddi shu koordinata sistemasida uch yoki undan ortiq atomlardaniborat qattiq molekulalarni qarasak (10-rasm) ta. o’qlari bo’yichailgarilanma harakat qilishda rejasi ta shu o’qlar ga erkinlik darajasigaega. Molekulalar qattiq bo’lgani uchun shu molekulalardagi atomlartebranishini hisobgaolmasakbo’ladi.
Molekulyar kinetik nazariyaga asosan issiqlik muvozanatida molekulalartartibsizharakatdabo’ladi.Lekinmolekulalarningkineticenergiyalari
mavjudbo’lganbarchaerkinlikdarajasilaribo’yichatengtaqsimlash
qonuni yoki Bolsmanning energetic darajasi bo’yicha teng taqsimlanishihaqidagi teoremasi ham deyiladi. molekulaning bitta erkinlik darajasigato’g’ri keladigan o’rtacha kinetic energiyani hisoblash uchun quyidagiformuladanfoydalanamiz:
Molekulaningbirerkinlikdarajasigato’g’rikeladiganenergiyayoki
Demak, gaz molekulasining to’liq kinetic energiyasi uning erkinlikdarajasigavaabsolyuttemperaturasigato’g’riproporsionaldir.
(2) formulaga asosan bir, ikki va uch atomli molekulalarning to’liqenergiyasi
ko’rinishida yoziladi. Ma’lumki massaga ega bo’lgan gaz olamiz. Shugazningichkienergiyasishumassadagimolekulalarsonibilanbir
molekulaningto’liqkineticenergiyasiko’paytmasigateng:
Gazning bir kilo moli uchun bo’lgani uchu ichki energiyasi uchun quyidagitenglamaniyozamiz:
yoki
Bu formuladan ixtiyoriy massali gazning ichki energiyasi uchun amaliyhisoblashlarda qulay bo’lgan ifodani hosil qilish oson. Bunda bugazlarning kimollari soni ekanligini hisobga olish kerak. U holdaShunday qilib, ideal gaz ichki energiyasi molar soni erkinlik darajasi vagazningabsolyuttemperaturasibilanifodalanadi:
formulaga asosan, ma’lum massaga ega bo’lgan ideal gaz ichkienergiyasi erkinlik darajasi soni o’zgarmas bo’lganda, absolyuttemperature to’g’riproporsional.
Agar molekulalar qattiq bo’lmasa, kvazielastik kuchlar ta’sirida tebranmaharakat hosil bo’ladi, qo’shimcha erkinlik darajalari hosil bo’ladi, masalamurakkablashib ketadi. Lekin normal sharoitlarda molekulalarningtebranma harakati energiyasini ilgarilanma harakat kinetic energiyasiganisbatanjudakichikbo’lganiuchunhisobgaolmadik
Fizikada energiyaning erkinlik darajalari bo'yicha taqsimlanishitushunchasitizimningumumiyenergiyasiuningturlixilharakatusullariyokierkinlikdarajalario'rtasidaqandaytaqsimlanishinianglatadi.
Energiyaning erkinlik darajalari bo'yicha taqsimlanishi statistik mexanikatamoyillaribilantartibga solinadi.
Gaz yoki qattiq jism kabi bir necha erkinlik darajasiga ega tizimda har birerkinlik darajasi energiyani saqlash yoki uzatishning o'ziga xos usuliniifodalaydi. Masalan, gazda erkinlik darajalariga translyatsion harakat(zarrachalarning fazoda harakati), aylanish harakati (zarrachalarning o‘z o‘qiatrofida aylanishi) va tebranish harakati (zarrachalarning molekulyartuzilmalariichidagitebranishi)kiradi.
Xulosa
Men bu mustaqil ishni bajarib fizika fanidan bilimimni yanadamustahkamlaboldim. Gaz molekulalari haqida erkinlikdagi taqsimoti va o’zgaruvchanmassalijismlarharakati haqidabilimvako’nikmalarimni yangiladim.
Foydalanilganadabiyotlar
Internetsaytlari:
https://azkurs.org
https://uz.m.wikipedia
https://arxiv.uz
https://t.me/MohirAiChatBot
|
| |
