Kirish
Mavzuning dolzarbligi. Kelajagi buyuk davlat hisoblangan О„zbekiston
qudrati, birinchi navbatda, iqtisodiyoti kundan-kunga yuksalib, xalqaro maydonda
munosib va salmoqli о„rin egallab bormoqda. О„zbekiston Respublikasi Prezidenti
I.A.Karimov О„zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va
Senatining
qо„shma majlisidagi ma‟ruzasida О„zbekiston Respublikasi
iqtisodiyotini yanada rivojlantirish borasida tо„xtalib “... bizning yaqin istiqboldagi
eng muhim vazifamiz boshlagan ishlarimizni izchil davom ettirish – iste‟mol
talabini kengaytirish maqsadida sotsial sohani rivojlantirish, mehnatga haq
tо„lashni yanada oshirish, xizmat kо„rsatish
sektorini, infratuzilma obyektlarini
rivojlantrishga, transport va kommunikatsiya loyihalari amalga oshirilishiga
alohida e‟tibor berishdir”
1
deb ta‟kidlab о„tdilar.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida О„zbekiston xalqi makro va mikro
iqtisodiyotga tegishli, ayniqsa, ishlab chiqarish korxonalarida xо„jalikni yuritish,
undagi xodimlarning mehnatini tashkil etish va boshqarish
sohalarida sezilarli
tajriba tо„plamoqdalar. Har bir mamlakatda ilg„or ishlab chiqarish tajribasi
umumxalq boyliklaridan biri bо„lib, ishlab chiqarish va xizmat kо„rsatish
samaradorligining bitmas-tuganmas manbai hisoblanadi. Bozor munosabatlariga
tо„la о„tgan va iqtisodiy hamda moddiy rag„batlantirish yaxshi yо„lga qо„yilgan
(davlat yoki nodavlat korxonaligidan qat‟i nazar) xо„jaliklarda shaxsiy, jamoa, va
ijtimoiy manfaatlar bir-biriga zid kelmaydi, balki ularning garmonik qо„shilishlari
uchun imkoniyat yaratiladi. Bu esa xodimlarni о„z tajribalarini bir-birlari bilan
о„rtoqlashishga, eng yaxshilaridan respublika kо„lamida foydalanishga chorlaydi.
Ma‟lumki, ishlab chiqarish jarayoni – bu, avvalo mehnat jarayonidan iborat
bо„lib, u kishi mehnati, mehnat predmeti va mehnat vositalarini о„z ichiga oladi.
Mehnat
_
kishilarning ma‟lum bir maqsadga qaratilgan ongli faoliyati bо„lib, bu
faoliyat natijasida ular tabiatdagi mavjud narsalarni о„zgartirish, о„z ehtiyojlariga
moslashtirish orqali moddiy ne‟matlar va madaniy boyliklar yaratadilar.
Mehnatning shu tariqa ifoda topgan mohiyati har qanday kishilik jamiyatida ham
ishlab chiqarshning asosiy sharti bо„lib qolaveradi. Chunki, mehnatsiz moddiy
ne‟matlar yaratilishi, ishlab chiqarish yoki xizmat kо„rsatish jarayonining bо„lishi
mumkin emas.
Korxonadagi mavjud bо„lgan ilg„or ishlab chiqarish
tajribalari mehnat usul
va uslublarining о„zgarishida, mehnatni rejalashtirish, uni tashkil etishni
yaxshilashda, mavjud jihozlar, mashinalar, mexanizatsiya vositalari va texnologik
jarayonlarni, ishlab chiqarishni boshqarish uslublarini takomillashtirishda,
iqtisodiy kо„rsatkichlarni yaxshilashda о„zining aniq ifodasini topadi.
Bundan
tashqari, ish joylarini tashkil etish, ixtisoslashtirish va rejalashtirish ayrim yangilik
yaratuvchilarning, ixtirochilarning ishini takomillashtirish tо„g„risidagi taklifida
ham ifodalanishi mumkin. Bunga misol tariqasida mahsulot sifatini yaxshilash,
1
I.A.Karimov. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini
rivojlantirish konsepsiyasi: О„zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qо„shma
majlisidagi ma‟ruzasi. T.: О„zbekiston, 2011. – 53 b.
xom ashyolarni tejash yuzasidan makroiqtisodiyotning turli tarmoqlaridagi
kо„pgina ilg„or korxonalar umumiylashtirgan tajribani keltirsa bо„ladi.
Shuni ta‟kidlash lozimki, ishlab chiqarish, mehnat jarayonlarini о„rganish
hamda ularni yanada takomillashtirish – bu, obyektiv jarayondir. Sababi, eng
takomillashgan, mukammallashgan va nihoyat, eng samarali mehnat uslublari yoki
bо„lmasa operatsiyaning u yoki bu elementlarini (usul, harakat, qimirlashlarni)
bajarish
usullari, ishlab chiqarish, texnika, texnologik, psixofiziologik va boshqa
bir qancha tashqi va ichki omillarga, xodimga bog„liq yoki bog„liq bо„lmagan
hamda tо„xtovsiz о„zgarib turadigan kо„pdan-kо„p omillar ta‟siri natijasida ma‟lum
vaqt о„tishi bilan yoki takomillashadi, eng samarali va foydali bо„ladi yoki
bо„lmasa, eskiradi, yangisi bilan almashtiriladi va takomillashtiriladi.
Ish joylarini tashkil etish va ularga xizmat kо„rsatish mehnatni tashkil etish
va normalashning eng muhim yо„nalishlaridan biridir.
Mehnat qanday shaklda
bо„lmasin, doim xodimning ish joyida qiladigan harakatlar yig„indisidan iborat
bо„ladi. Demak, mehnat samaradorligi ish joyini tashkil etish va unga xizmat
kо„rsatish holati hozirgi zamon talablari darajasiga tо„la javob berishiga ham
bog„liq.
Har bir xodim yoki rahbar о„ziga yuklatilgan vazifani muvaffaqiyatli
bajarish uchun uning ish joyi tо„g„ri tashkil etilgan bо„lishi kerak. Texnika va ish
kuchidan samarali foydalanish,
mehnat unumdorligini oshirish, tayyorlangan
mahsulotning yoki kо„rsatilgan xizmatning sifatini yaxshilash va tannarxini
pasaytirish kо„p jihatdan ish joyining tо„g„ri tashkil etilishiga bog„liq. Korxonadagi
ish joyi mehnatni tashkil etish tizimining g„oyat muhim bug„inidir, chunki u har bir
xodimning о„z mehnatini bevosita sarf qiladigan ishlab chiqarish maydonidir.
Tabiiyki, bunda sarf qilinadigan mehnatning samarali bо„lishi shu maydonning
yaxshi, maqsadga muvofiq va qulay tashkil etilishiga bog„liq.
Ilmiy asoslangan mehnat normalari va normativlari ilg„or ishlab chiqarish
(xizmat kо„rsatish) tajribalaridan kelib chiqqan holda ma‟lum
bir konkret sharoit
uchun mо„ljallangan bо„ladi. Shuning uchun ham xodimlarning ish vaqtidan
foydalanishini о„rganish, kuzatish bilan bir qatorda ish joyini tashkil etish, rejalash,
loyihalashtirish, xizmat kо„rsatish, jihozlash va uskunalash, ixtisoslashtirish,
mehnat xavfsizligi va sanitariya-gigiyena sharoiti, ishlash
va dam olish tartiblari
ham batafsil о„rganiladi. Ish joyining holatini о„rganish esa mehnatni tashkil qilish
elementlarini ishlab chiqish va joriy etishga imkoniyat yaratadi, dam olish uchun
zarur bо„lgan ish vaqti sarfi miqdorini normalash uchun ma‟lumotlar beradi, ish
joylarini loyihalashga qо„yiladigan talablarni aniqlaydi.
