Yordamchi uskunalarga transportyorlar, aravachalar, yuk kо„taradigan har
xil moslamalar va ish joyi doirasida kо„chirib
yurishni osonlashtirishga
mо„ljallangan boshqa asboblar kiradi.
Yordamchi uskunalar ish qulayligini, mehnatning tejab-tergab sarflanishini
ta‟minlashi, ishchi ishlab chiqarish operatsiyalarini bajarishda ortiqcha zо„r
berishiga yо„l qо„ymasligi kerak.
Tashkiliy asbob va jihozlarga har xil moslamalar, instrumentlar, yordamchi
instrumentlar, yordamchi materiallar va hujjatlar saqlanadigan jihozlar, ishlab
chiqarish mebeli,
signal va aloqa vositalari, ihota va saqlanish qurilmalari, ishlab
chiqarish interyeri kiradi. Tashkiliy asbob-jihozlar, ishlab chiqarish maydonlaridan
oqilona foydalanilgan holda, о„z funksional vazifalariga muvofiq bо„lishi, shu
bilan birga tuzilishi va gabariti (kо„lami) bilan ergonomik talablarga javob berishi,
kishining antropometrik xususiyatlarini hisobga olishi kerak.
Texnologik asbob-jihozlarga moslamalar va instrumentlar (qirqish,
tekshirish, о„lchash asboblari va yordamchi qurollar) kiradi. Moslamalar tuzilishi
jihatidan ishlash uchun qulay bо„lishi, jismoniy kuchning tejalanishini, mehnat
predmetlarini о„rnatish, chiqarish, birkitish va bо„shatish oson bо„lishini, shovqin
va vibratsiya bо„lmasligini ta‟minlashi lozim.
Kо„p dastgohchi xodimlarning ish joylari yordamchi ishchilarni chaqirib
olishga imkon beradigan signalizatsiya vositalari bilan jihozlanishi kerak.
Signalizatsiya qurilmasi xizmat kо„rsatadigan ish joylarining soniga qarab yakka
(individual) yoki guruhli bо„lishi mumkin. Kо„p dastgohli ish sharoitida individual
signalizatsiya bо„lgani yaxshi.
Signalizatsiya-signal berish usuliga qarab ovozli,
vizual va vizual-ovozli
bо„ladi. Masalan, tо„qimachilik ishxonalarida shovqin kо„p bо„lganligi sababli,
odatda, bayroqchalar, rangli doiralar va signal chiroqlari yordamida vizual
signalizatsiya ishlatiladi.
Mashinalarda uni boshqarayotgan xodimga texnologik jarayon qanday
о„tayotgani haqida signal berib turadigan moslamalar borligi, ayniqsa, kо„p jihozli
ishda mashinalarga xizmat kо„rsatishni ancha osonlashtiradi. Hozirgi titib-
yumshatish agregatlaridagi qorishtirib ta‟minlagichlar, masalan, ishchiga paxta
yuborish yoki tо„xtatish kerakligini xabar qiladigan yorug„lik signalizatsiyasi bilan
jihozlangan bо„ladi. Mashinalarda ularni tо„xtatish
haqida xabar beruvchi
signalizatsiya borligi kо„p stanokchiga ancha mashinalarga xizmat kо„rsatganida
ham marshrut ish uslubiga nisbatan tо„g„ri kelish tanaffuslarini ancha kamaytirib,
qorovullash uslubini ishlatish imkonini beradi.
Konstruktorlar jihozlarda ularga xodimlar tomonidan xizmat kо„rsatishni,
ularni ta‟mirlashni va sozlashni yengillashtiradigan har xil moslamalar bо„lishini
nazarda tutishlari kerak. Mashinalarning organlari oddiy va qulay tuzilgan,
ortiqcha harakat, kuch va yurish talab etmaydigan qilib joylashtirilgan bо„lishi
lozim. Masalan, mashinaga bir - biridan katta oraliqdagi bir nechta joyda xizmat
kо„rsatish talab qilinadigan bо„lsa, uni tо„xtatish yoki yurgizib yuborish imkoniyati
ham kо„p yо„l bosib о„tmaydigan bir nechta joyda bо„lishi kerak. Masalan, ishga
tushirish qurilmalari tо„quv jihozlarida peshtо„siq tomonda ham, orttо„siq tomonda
ham bо„lishi zarur.
Kо„p stanokchilar xizmat kо„rstadigan mashinalar, ayrim mexanizmlar sinib
qolishi yoki sifatsiz mahsulot chiqishining oldini oladigan moslama va
mexanizmalr bilan jihozlangan bо„lishi kerak. Ayniqsa, xodim kо„p
jihozlarga
xizmat kо„rsatganda ularning har birida jarayonni uzluksiz kuzatib bora olmaydi,
shuning uchun faol kuzatish zaruriyati minimumgacha kamaytirilishi kerak. Shu
maqsadda, masalan, pilik mashinalarida о„z-о„zini tо„xtatgichlar ishlatiladi. Yoki
pilik mashinalarida avtomatik tо„xtatgich bо„lmasa, pilik uzilganda tayyorlangan
matolarda chala tо„qilish sodir bо„lishi va pilikchining xizmat kо„rsatish
imkoniyati cheklanib qolishi mumkin.
Sog„lom va xavfsiz mehnat sharoiti ish jarayonlarini xavfsizlik texnikasi
vositalari (tо„siqlari va h.k.), kerakli yoritish priborlari, ventilyatsiya va shu kabilar
bilan jihozlashni talab qiladi. Bino ichidagi havoning toza bо„lishi ishlab chiqarish
yoki xizmat kо„rsatish korxonalarida xodimlarning salomatligi uchun ham,
texnologik jarayonning normal о„tishi uchun ham muhim ahamiyatga ega.
Ish joylarida xodimning faoliyat kо„rsatish jarayonida zо„riqishni
kamaytiradigan moslamalar bо„lishi kerak. Balandlikdagi xom ashyolarga yoki
mashina qismlariga qо„l yetishi, ortiqcha yoki qiyin harakatlar
qilishni bartaraf
etish uchun ishlovchi oyog„i tagiga qо„yiladigan panjara tagliklar, xom ashyolar
qо„yadigan tokchalar yoki javonlar; о„tirish balandligini tо„g„rilash uchun buralib
kо„tariladigan stullar, ish zonasi, kо„chma stullar yoki rolikli о„rindiqlar, tirsak
qо„yadigan suyanchiqlar va shu kabi moslamalar bо„lishi zarur.
Shunday qilib, ish joylarini eng mukammal
mehnat vositalari bilan
qurollantirish mehnat unumdorligini muttasil о„stirib, ishlab chiqarish yoki xizmat
kо„rsatish samaradorligini oshirib, mahsulot va xizmat sifatini yaxshilab,
tannarxini pasaytira borishning eng muhim shartlaridan biridir.
