ketma-ket ishlatiladigan predmetlar tartib bilan qator tizib qо„yiladi,
ishlatib bо„lingach, qaytib joyiga qо„yilganida, yonidagi ikkinchisi
olinib, ishlatiladi;
xonadagi chirog„larning nuri mehnat predmetini yoki uning ishlanadigan
qismini yoritib turishi shart;
ish yoki xizmat kо„rsatish mahalida о„tiradigan joy, qо„l va oyoq
tirgaklari xodimning buyiga qarab kо„tariladi yoki pasaytiriladi;
ichki rejalantirish doim takomillashtirib boriladigan ilg„or
mehnat
usullari va uslublarini qо„llanish uchun sharoit tug„dirmog„i lozim.
Har bir ish joyi eng kam, ammo yetarli maydoncha, о„rnatilgan jihozlar va
apparatlar hamda mehnat predmetlarining gabaritlarini hisobga olgan holda ishlab
chiqarish imoratning ma‟lum qismini egallagan bо„lishi kerak. Masalan,
mavjud
meyoriy hujjatlarda bitta ishlovchi xodim uchun ajratilgan ish joyining maydoni
4,5 m
2
ga, imoratining balandligi esa, 3,2 m
2
ga teng bо„lishi kо„rsatilgan. Shuni
ta‟kidlash kerakki, bu kо„rsatgichlarning kо„payishi yoki ozayishi о„rnatilgan
jihozlarning
hajmlariga
bog„liq. Masalan, mayda jihozlar о„rnatilgan
mashinasozlik korxonalari va ularning sexlari uchun
bir xodimga ajratilgan ish
joyining miqdori 10 m
2
gacha, о„rta hajmdagi jihozlar uchun bu kо„rsatgich 20 m
2
gacha oshadi, yirik jihozlar uchun - 40 m
2
, maxsus yirik jihozlar uchun esa, hatto
50 va 100 m
2
gachani tashkil etadi.
Ish joyining rejalatirilishi ish qiluvchi gavdasining qulay va tо„g„ri vaziyatini
ta‟min etishi lozim. Shuning uchun ham ishchining xizmat kо„rsatish joyidagi
holati xodimlar mehnatini tashkil etishda muhim rol о„ynaydi. Ishchi holati
deganda, xodimning mehnat usullarini, harakatlarini
va boshqa kichik-kichik
elementlarni bajarish jarayonida о„z gavdasini qanday holatda tutishi tushuniladi.
О„z navbatida, inson energiyasining sarflanish holati uning tanlagan ishchi holatiga
sezilarli darajada bog„liq. Fiziologik tadqiqotlar natijasida olingan ma‟lumotlar
shuni kо„rsatadiki, xodimning «oyoqda tikka turib» ishlagan vaziyatdagi energiya
sarfi miqdori «о„tirib» ishlagandagiga nisbatan bir yarim marta ortiqdir, noqulay,
egilgan ishchi holatda «oyoqda tikka turib» ishlaganda esa bu kо„rsatgich yana bir
necha marta kо„payadi. Shuning uchun mehnat fiziologlari har xil turdagi ish yoki
xizmatni bajarish uchun ishchi holat (poza)larini tanlashda quyidagilarni tavsiya
etadilar:
jismoniy nagruzkasi 5 kg. gacha bо„lganda «о„tirib» ishchi holati
(pozasi)da ishlash maqsadga muvofiqdir;
jismoniy nagruzkasi 5 kg. dan yuqori va 10 kg. gacha bо„lganda
о„zgaruvchan «о„tirib-oyoqda tikka turib» faoliyat kо„rsatish
ishchi
holati (pozasi)da ishlagan ma‟qul;
jismoniy nagruzka 10 kg. va undan ortiq bо„lganda «oyoqda tikka turib»
ishlash ishchi holati (pozasi)da ishlagan yaxshi.
Kо„p yillik fiziologik ilmiy kuzatishlar shuni kо„rsatadiki, xodim
muskullarining tarangligi о„tirib ishlagandagiga nisbatan tikka turib ishlaganda 15-
10 foiz, tikka turib, egilgan holda ish bajarganida esa ikki marta ortar ekan.
5.
Ish joylarini uskunalash va jihozlash
Xalqimiz aytganidek, uskunasi soz kishining, mashaqqati oz ishining.
Shunday ekan, ishlab chiqarish jarayonining samaradorligi ish joyini uskunalash va
jihozlanish darajasiga ham bog„liq. Ish joyini jihozlash deganda, ish joyini asosiy
va
yordamchi texnologik uskunalar, texnologik va tashkiliy qurol - asbob va
jihozlar bilan tо„la, belgilangan ishlab chiqarish topshiriqlarini о„z vaqtida,
samarali va sifatli qilib bajarish uchun yetarli miqdorda ta‟minlash tushuniladi.
Mehnatni yengillashtirish va uning samaradorligini oshirish uchun ish
joylarini uskunalash va jihozlash:
ishlab chiqarish operatsiyalarini texnologik jarayon va mehnatni tashkil
etish kartalariga muvofiq jihozlashning barcha
zarur elementlari bilan
ta‟min etishga;
jihozlash elementlarining texnologik operatsiyalar xarakteriga funksional
jihatdan mos kelishiga;
barcha jihozlash elementlaridan foydalanish tavsiflarining sifatli va
ishonchli bо„lishiga;
ish uskunalarini oson va tez ishlatishga;
mehnatning samarali uslublari va usullarini ta‟minlashga;
ish usullarini mumkin qadar jihozlardan, mashinalardan tо„xtatmay
foydalangan holda amalga oshirishga;
mehnat jarayonlarining sog„lom va xavfsizlik sharoitini ta‟minlashga;
ijrochini jismoniy jihatdan og„ir keladigan mehnat operatsiyalaridan
imkoniyati boricha xalos qilishiga;
mehnat jarayonining uzluksizligini ta‟minlash kabilarga rioya qilinishiga
qaratilgan bо„lishi lozim.
Ish joylarini jihozlash bо„yicha olib boriladigan
tashkiliy ishlarda mazkur
talablarga rioya qilinishi ishning yoki xizmatning sifati, ijrochining mehnat
samardorligi yuqori bо„lishini ta‟minlaydi.
Ish joylarini uskunlash va jihozlashning mohiyatini aniqlab olish uchun,
avallo, quyidagi umumiy tushunchalarni bilish kerak:
1.
Tashkiliy
