Ish joyini rejalashtirish – uchastka, bо„lim (sex)ni rejalashtirishning tarkibiy
elementidir. Shuning uchun ham ish joyini loyihalash
va tahlil qilish uchastka,
bо„lim (sex)ning rejalashtirish talabalarini e‟tiborga olgan holda olib boriladi.
Ish joylarini rejalashtirish
uch xil - umumiy rejalashtirish, xususiy
rejalashtirish va ichki rejalashtirishdan iborat.
Ish joylarini umumiy rejalashtirishda asosan quyidagilar talab etiladi:
uchastka (sex)ning ishlab chiqarish maydonidan tejab - tergab
foydalanish;
uchastka (sex) maydonida yuklar tо„ppa-tо„g„ri yо„l
bilan bemalol
tashilishini yо„lga qо„yish;
umumiy xavfsizlikni ta‟minlash hamda ish joyini ishlab chiqarish
sharoiti zararli bо„lgan boshqa ish joylaridan ajratish;
yuk tashiladigan va xodimlar yuradigan yо„llar imkoni boricha qisqa
bо„lishi;
ish joylarini texnologik jarayonning paydar-payligiga muvofiq tarzda
joylashtirish, transportning о„tish, qaytish yо„llari texnologik oqimiga
mosligini ta‟minlash;
ish joyi maydonining belgilanib qо„yilgan normaga muvofiqligini (ishlab
chiqarish yoki xizmat kо„rsatish binosining
hajmi har bir xodimga
kamida 15 kub metr, ish joyining devor bilan cheklangan maydoni
kamida 4,5 kv.metr bо„ladi;
mо„tadil sharoitda ham, avariya vaqtida ham samarali xizmat
kо„rsatishni, ishlash sharoitining mо„tadilligini ta‟minlash.
Ish joylarini umumiy rejalashtirishda
texnologik jarayon sxemasi, ish
joylaridagi uskunalar va jihozlar tarkibi hamda hajmi, ish joylarining soni, ish
joylariga xizmat kо„rsatish tartibi, mehnat predmetlarining hajmi va soni,
xavfsizlik va sanitariya-gigiyena normalari, ish joylarining xususiy rejalashtirilishi
va transport vositalari yuradigan yо„llarning kengligi va h.k.lar asos qilib olinadi.
Ish joylarini xususiy rejalashtirishga qо„yiladigan asosiy talablar
quyidagilardan iborat:
ishlash yoki xizmat kо„rsatish uchun qulay sharoit, mehnat xavfsizligi va
sanitariya normalarini ta‟minlashdan;
ijrochining
yuqori mehnat unumdorligini, shu ishlab chiqarish
maydonida zarur texnologik va tashkiliy qurol-asboblar, xom ashyo,
materiallar yoki yarimfabrikatlar bilan uzluksiz mehnat jarayonini tashkil
etish uchun yetarli darajada ta‟minlashdan;
ish maydonida ish joyi elementlarini joylashtirishda iqtisodiy va ruhiy-
fiziologik talablarning hammasini hisobga olishdan;
ijrochining ish maydoni doirasidagi yurish yо„lining eng qisqa bо„lishini
ta‟minlashdan;
texnologiya vositalari va tashkiliy qurol-asboblar
hamda tez-tez ishga
solinib
turadigan
mehnat
vositalari
qо„l
yetadigan
yerda
joylashtirilishidan;
boshqarish va nazorat predmetlari, shuningdek, uskunalarni darhol
tuxtatadigan predmetlar kurinadigan va optimal zona doirasida
joylashtirilishidan;
ishni yoki xizmatni bajarish jarayonida ilg„or
mehnat usul va uslublari
qо„llanishi uchun zarur sharoitlar vaqtida va yetarli darajada yaratilishi
va h.k.lardan (bunda gap asosan mehnatni tashkil etish yunalshlari,
kompleksi va aloqalari tо„g„risida boradi).
Korxona
davlat yoki nodavlat ishlab chiqarish yohud xizmat kо„rsatish
shaklidaligidan qat‟i nazar, unda xodimlarning ish joyini xususiy rejalashtirishda
ish qilinadigan yuzalar balandligi normalari (yonida о„tirib ish qilinadigan stolning
balandligi past buyli kishi uchun 700 mm.dir. Erkaklar uchun past bо„y 1520-1630
mm, о„rta buy 1631-1690 mm, baland buy 1691-1900 mm hisobida) belgilanadi
hamda kishining erkin tabiiy vaziyatni ta‟min etadigan bо„shliq (makon)
normasi
hisobga olinadi. Tabiiyki, bunda ishlab turgan paytdagi holat asosiy о„rin tutadi.
Xodimlarning ish joylarini о„rganganda, tashkil etganda va loyihalashtirganda 3-
jadvaldagi ma‟lumotlardan foydalanish tavsiya etiladi.
2-jadval
Ishlab chiqarish jihozi, jihoz va
xodimning holati
Xodimning bо„yini hisobga olgandagi
yuzalar balandligi (mm)
Past
о„rtacha
baland
Xodim о„tirib ishlaganida ishchi stol
700
725
750
Maxsus aniq ishlarni о„tirib ishlaganda
mо„ljallangan stol
900
950
1000
О„tirib ishlaganda jihozning ustki qismi
800
825
850
Tikka turib ishlaganda jihozning ustki
qismi
1000
1050
1100
О„tirib yoki tikka turib ishlaganda
ishlash joyining ustki qismi
950
1000
1050
Ish joyini rejalashtirishda texnologik va tashkiliy qurol-asboblarni qо„l
uzatib olish va keyin qaytarib qо„yish oson bо„ladigan
tarzda joylashtirish ham
jiddiy ahamiyat kasb etadi.
Ish joyining eng muhim elementlari, boshqarish va uskunalar ishini nazorat
qilib turish vositalari kо„zga aniq kо„rinib turadigan qilib (xodimning ham
gorizontal va vertikal kenglikdagi kо„rish doirasida) joylashtiriladi. Shuning uchun
ham ish joyini rejalashtirishda kо„rish omili, albatta, nazarga olinadi (har bir kasb
uchun ijrochining xizmat zonasidagi kо„rish burchagi 30
0
dir).
