8-mavzu. Eritmalar. Eritmalar turlari.
REJA:
1. Eritmalar. Ideal eritma qonunlari.
2. Suvning elektrolitik dissotsiatsiyasi. pH ko`rsatkich.
3. Eritmalarning ionli tenglamalari. Kislota va asos nazariyasi.
4. Suyultirilgan eritmalarning xossalari, osmotik bosim. Eruvchanlik.
5. Eritmalarning muzlash va qaynash temperaturasi. Raul qonunlari.
8.1. Eritmalar. Ideal eritma qonunlari. Eritma
— ikki yoki undan ortiq
komponent (takroriy qism) dan iborat bo’lgan gomogen sistemadir
. Eritmalar
ularni tashkil qiluvchi moddalarning agregat holatiga ko’ra qattiq, suyuq, gazsimon
holatlarda bo’ladi.
Qattiq eritmalar — bular metallarning turli tarkibga ega bo’lgan qotishmalari
(po’lat, cho’yan, duralyumin, bronza, latun, jez va hokazo) va tuzlarning
yoki oksidlarning aralashma lari.
Gazsimon eritmalarga havo (azot, kislorod va boshqa gazlardan iborat) va
boshqa gazlarning aralashmalari kiradi.
Qattiq va gazsimon eritmalarda qaysi komponentning miqdori ko’p bo`lsa,
shu komponent erituvchi hisoblanadi. Masalan: cho’yan — uglerod (4%) ning
temir (96%) dagi eritmasi bo’lsa, havo — azotdagi (78%) kislorod (21%) va
boshqa gazlarning eritmasi bo`ladi.
Eng ko’p o’rganiladigan va ko’p uchraydigan eritmalar suyuq eritmalardir.
Suyuq
eritmalar — asoslar, kislotalar tuzlar va organik moddalarning suv yoki
boshqa suyuq moddalarda erishidan hosil bo’lgan sistemalardir. Shu sababli,
eritmalar qatoriga ko’pchilik suyuq1iklar (suv-spirt,
spirt-efir, benzol-efir,
atseton-suv
atseton-spirt,
benzol-benzin
va
hokazo)ning
o’zaro
aralashmalarini kiritish mumkin. Suyuq eritmalarda eritma hosil bo’lish
jarayonida agregat holatini o’zgartirmaydigan komponent
erituvchi deyiladi.
Shunga ko’ra, suv bilan spirtning aralashuvidan hosil bo’lgan 40% li spirt eritmasi
— spirtning suvdagi (60%) eritmasi bo’lsa, 96% li aralashmasi — suvning (4%)
spirtdagi (96%) eritmasi deb tushunilishi kerak. Masalan:
suvda osh tuzi
eriganda (miqdoridan qat’i nazar) osh tuzi kristallari suv ta’sirida kristall holatini
yo’qotadi, suv esa suyuq holicha qolaveradi. Shuning uchun bunday eritmalarning
barchasida suv erituvchi bo’ladi.
Agar suyuqliklarning o’zaro aralashuvidan hosil bo’lgan eritmalar bo’lsa,
miqdori ko’p
bo’lgan suyuqlik erituvchi hisoblanadi.
Termodinamik nuqtai
nazardan
eritmalar ideal
, cheksiz suyultirilgan va
noideal (yoki real) eritmalarga bo'linadi.
Ideal eritmalar. Bir xil agregat holatda olingan komponentlarni har qanday
nisbatda aralashtirish natijasida issiqlik effekti kuzatilmasa va hajm o'zgarmasa,
entropiyaning o`zgarishi esa ideal gazlarni aralashtirgandagi
entropiyaning
o'zgarishiga teng bo'lsa, bunday eritmalar ideal deyiladi:
