shuningdek, mis quymasi tarkibidagi sof va turli rangli metallarni ajratib olish va
natijada toza elektrotexnik mis hosil qilishdan iboratdir.
ushbu jarayon quti (yao„ik) tipidagi elektroliz vannalarida amalga oshiriladi.
mazkur vannalarga tozalanmangan mis quymasidan iborat anodlar o„rnatilib, ular
orasiga yupqa, toza misdan iborat katodlar joylashtiriladi. shundan so„ng vannaga,
o„zidan mis kuporosining suvdagi eritmasini ifodalovchi, elektrolit to„ldiriladi.
elektrolit qarshiligini kamaytirish uchun eritma sulpfat kislotasi bilan boyitiladi.
anodlarning har biri o„zidan massasi 300 kg ga, qalinligi 35-45 mm ga teng
bo„lgan plitalarni ifodalaydi, katodlar esa qalinligi 0,6-0,7 mm bo„lgan, elektrolitik
misdan yasalgan plastinalarni ifodalaydi. katod elektrodlarini
maxsus shtangalarga
osish uchun ularga quloqchalar-ilgaklar payvandlangan bo„lib, qo„shni katod va
anod elektrodlari orasidagi masofa 35-40 mm ni tashkil etadi.
vannadan doimiy tok o„tkazilganda tozalanmagan mis (anodlar) erishi va
natijada toza misning katod elektrodlarga o„tishi amalga oshadi. bunda anod
tarkibidagi sof metall va boshqa qo„shilma (element) lar o„ziga xos cho„kma hosil
qiladi.
elektroliz jarayoni vannadagi kuchlanishning qiymati 0,3-0,35
v ni tashkil
qilganda boshlanadi. tokning zichligi esa mayda donador, zichligi katta bo„lgan
tekis mis katodi olish shartlaridan kelib chiqib cheklab boriladi. tozalanmagan mis
zichligiga ko„ra tok zichligi 180-270 a/m
2
ni tashkil qiladi. tokka ko„ra chiqish
ishining real qiymati 92-98% ni tashkil qiladi. elektr energiyasining solishtirma
sarfi toza misga nisbatan 200-379 kvt. soat/tonna ni tashkil qiladi.
katodlar va anodlar
vannada parallel ulanib, vannalar esa ketma – ket
ulanadi (multipl sistemasi). vannada elektrodlarning ketma-ket ulanishi (seriy
sistemasi) kamdan kam qo„llaniladi.
elektrolit harorati 333+3 k darajada ushlab turiladi.
elektroliz vannalarida shuningdek o„ziga xos, ya‟ni spetsifik usulida rux
elektrolizi, alyuminiy elektrolizi kabi texnologik jarayonlar amalga oshiriladi.
bunda alyuminiy olish texnologik jarayoni katta miqdordagi elektr energiyasi
sarfini talab qiladi. alyuminiy olish uchun elektr energiyasini solishtirma sarfi 14
000–16 000 kvt.soat/tonna ni tashkil qiladi, xususan 1 tonna alyuminiy olish uchun
energiya sarfi 16000+500 kvt. soatni tashkil qilgan hol uchun 1 kvt. soat energiya
sarfiga 60-77 g miqdorida metall olinadi.
elektroliz qurilmalarini o„zgarmas tok bilan ta‟minoti o„zgarmas tok
generatorlari yoki sanoat chastotasidagi o„zgaruvchan tokdan o„zgarmas tokka
aylantirib beruvchi yarim o„tkazgichli to„g„rilagich agregatlari tomonidan
amalga
oshiriladi. hozirgi kunda foydali ish koeffitsienti 97-99% ni tashkil qiluvchi
kremniyli to„g„rilagich agregatlaridan foydalanish keng tarqalgan.
o„zgaruvchan tokni o„zgarmas tokka aylantirish uchun mo„ljallanagan
podstansiyalar o„zguruvchan tokni taqsim-lash qurilmasi, kuchlanishni boshqarish
qurilmasi bilan ta‟minlangan kuch transformatorlari, yarim o„tkazgichli agregatlar,
o„zgarmas tokni taqsimlash qurilmalari va o„z extiyojlarini qondirish qurilmalari
majmuidan iboratdir.
quvvati katta bo„lgan elektrolizerlarda qo„l-lanayotgan tok o„zgartirgichlar
elektroliz qurilmalari seriyasiga komutatsion apparatlar yordamisiz bevosita
ulanadi.
nisbatan katta quvvatga ega bo„lmagan
elektroliz qurilmalari
o„zgartirgichlari esa bir paytni o„zida „imoyalovchi apparat „isoblanuvchi avtomat
ulagichlar (vqklyuchatellar) yordamida ulanadi.
elektroliz vannalari elektr manbasiga alohida paketlarga terib chiqilgan
to„g„ri burchakli shinalar majmuadan iborat maxsus shinalar orqali ulanadi. ushbu
shinalar odatda alyuminiydan yasalib, korroziya tufayli alyuminiy ishlatib
bo„lmaydigan
xollarda, misdan yasaladi. shinalarning kesim yuzasi, tokning
iqtisodiy zichligiga ko„ra tanlanadi. elektroliz jarayoni uchun alyuminiy shinalariga
bu kattalik 0,3-0,4; mis shinalariga 1,0-1,3 hamda cho„yan va po„lat shinalariga
0,15-0,12 a/mm
2
ni tashkil etadi.
elektroliz vannalaridagi ishchi tok o„nlab,
ayrim hollarda esa, yuzlab kiloamperni
tashkil qilgani sababli shina o„tkazgichlari kesim yuzalari to„g„ri to„rtburchak
yuzali shinalardan yiilib, sovitish maqsadida xar bir shina orasida shina qalinligiga
teng bo„lgan masofa qoldiriladi. shinalarning qizishi oqibatida uzayishini
kompensatsiya qilish maqsadida, shinalarning to„g„ri uchastkalarida har 20-25 m
masofada
egiluvchan
shinalardan
iborat
kompensatorlar
o„rnatiladi.
podstansiyadan elektroliz sexigacha elektroenergiya uzatuvchi shinalar maxsus
estakadalarga o„rnatilgan holda montaj qilinadi, alohida
elektroliz vannalari
o„rtasidagi shinalar esa, usti temir beton plitalar bilan berkitiluvchi kanallarda
montaj qilinadi
