A. M. Eshmuradov, D. T. Normatova abonent kirish tarmoqlari

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA’LIMI MARKAZI
A.M. ESHMURADOV, D.T. NORMATOVA
ABONENT KIRISH TARMOQLARI
Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma
TOSHKENT
«NISO POLIGRAF»
2017

UO‘K: 004.722.2
KBK 32.973.202
A17
Eshmuradov, A. va boshq.
Abonent kirish tarmoqlari. Kasb-hunar kollejlari uchun 
o‘quv qo‘llanma. /A.M. Eshmuradov va boshq. O‘zbekiston 
Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazir ligi. – T.: «Niso 
Poligraf», 2017. – 104 b.
UO‘K: 
KBK 32.973.202
Taqrizchilar:
Gulturayev N.X. – TATU Telekommunikatsiya injiniringi kafedrasi 
dotsenti, texnika fanlari nomzodi;
Qayumov M.R. – «O‘zbektelekom» AK «Telekommunikatsiya 
va personalni rivojlantirish markazi» filiali direktori.
O‘quv qo‘llanma «3550100 – Telekommunikatsiya texnologiyalari» tay- 
yorlov yo‘nalishining «3550101 – Kommutatsiya va uzatish tizimlarini montaj 
qilish, ishlatish hamda ma’lumotlar uzatish tarmog‘i texnigi» kasbi bo‘yicha 
tahsil olayotgan talabalar uchun mo‘ljallangan. Unda simli abonent kirish 
tarmog‘ining qurilish tamoyillari, kirish tarmog‘ida qo‘llaniladigan FTTx, 
PON va xDSL texnologiyalarining vazifasi, ularning tarmoqda qo‘llanish 
usullari, abonent kirish multipleksorlari va tarmoq modemlari keltirilgan. 
Shuningdek, qo‘llanmada simsiz abonent kirish tarmoqlarining qurilish 
tamoyillari, WiMAX tarmog‘ining arxitekturasi va qurilish tamoyillari, WiFi 
texnologiyasi, MESH tarmog‘i modemlarining qo‘llanilish xusu siyatlari hamda 
adaptiv antenna tizimlari haqida ma’lumotlar keltirilgan.
O‘quv qo‘llanma Toshkent aloqa kasb-hunar kollejida o‘tilayotgan «Abo-
nent kirish tarmoqlari» fanining ishchi o‘quv dasturi asosida tayyorlangan.
O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi ilmiy-metodik 
Kengashi tomonidan nashrga tavsiya etilgan
ISBN 978-9943-4870-3-1
© A.M. Eshmuradov va boshq., 2017
© «Niso Poligraf», 2017

3
KIRISH
Zamonaviy axborot-kommutatsiya olami juda tez rivojlan-
moqda. Sayyoramizning har bir odamiga Internet, ma’lumotlarni 
uzatish tarmog‘i odatiy bo‘lib qolgan. Odam qayerda bo‘lmasin, 
yuqori texnologiyalar uning ajralmas qismi hisoblanadi. 
Infokommunikatsiya texnologiyalari jamiyat rivojlanishi va 
odamlar hayot tarzining o‘zgarishiga ta’sir etuvchi muhim 
omillarning biri bo‘lib qoldi. Ularni qo‘llash jahon fani 
yutuqlarini samaraliroq ishlatishga imkon beradi, biznesni 
samarali yuritishning real imkonini yaratadi, odamlarning 
axborotli o‘zaro ishlashi ularning Vatan va jahon axborot 
resurslariga kirishini, ularning axborot mahsuli va xizmatlariga 
ijtimoiy va shaxsiy ehtiyojlarini qoniqtirishini ta’minlaydi.
Bugungi kunda zamonaviy axborot-kommunikatsiya tex-
no lo giyalarini jamiyat va davlat boshqaruvi faoliyatining 
barcha sohalariga keng joriy etish hamda ulardan samarali 
foydalanish, fuqarolarning axborot olishga doir konstitutsiyaviy 
huquqlarini ro‘yobga chiqarish, davlat boshqaruvi organlari 
faoliyatining ochiqligini ta’minlash, «elektron hukumat» 
tizimini jadal tatbiq etish, telekommunikatsiya infratuzilmasi, 
ma’lumotlarni uzatish tarmoqlarini modernizatsiya qilish 
borasida mamlakatimiz barcha hududida keng ko‘lamli ishlar 
amalga oshirilmoqda.
Binobarin, mamlakatimizda mustaqillikning ilk yillari-
danoq axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini har tomon-
lama ravnaq toptirish, uning huquqiy-tashkiliy hamda moddiy-
texnik bazasini izchil takomillashtirishga alohida e’tibor qa-

4
ratib kelinyapti. Axbo rot-kommunikatsiya texnologiyalari 
zamonamiz uchun dol zarb ligiga monand sur’atda boshqa 
sohalarga nisbatan jadal rivojla nayot ganini alohida ta’kidlash 
joiz.
Istiqbolda Internetning milliy segmenti yanada shakllanti-
rilishini hamda unga keng polosali ulanishni kengaytirish, telefon 
aloqasi, televideniye va radioeshittirishning raqamli tizimlariga 
to‘liq o‘tishni ta’minlash, aholining, xususan, yosh avlodning 
axborotga bo‘lgan hamda intellektual talab va ehtiyojlarini 
qondirish maqsadida tarmoq resurslarini rivojlantirish uchun 
zarur texnik hamda qulay shart-sharoitlarni yaratish ayni mud-
daodir.
Uzatiladigan axborotlar hajmining oshishiga bo‘lgan talablarga 
bog‘liq holda telekommunikatsiyaning jadal rivojlanishi, aloqa 
tarmoqlarini va ayniqsa, abonent kirish tarmoqlarini tubdan 
mukammallashtirish zarurligiga olib keldi. Bu, birinchi navbatda, 
paketli uzatishli, sifatli, keng polosali xizmatlarni taqdim etish 
uchun kerak bo‘ldi.
Aloqaning zamonaviy tarzda rivojlanishi shunday telekom-
munikatsiya tizimlariga o‘tishdan iboratki, ularda xizmatlarni 
taqdim etish elektr aloqa tarmoqlarining funksionallashuvidan 
alohida bo‘lib, turli xizmat turlarini taqdim etish uchun paketli 
trafikka yo‘naltirilgan yagona multiservisli tarmoqlar ishlatiladi. 
Abonent kirish tarmoqlarini rivojlantiruvchi kalit yo‘nalish – 
bu barcha uchastkalarda tolali optikaning qo‘llanilishidir. Bu 
yo‘nalishda standartlar, abonent tarmoqlarini tashkil etish 
vositalari, loyihalar ishlab chiqilgan. Shuning uchun bo‘lajak 
soha mutaxassislari zamonaviy va istiqbolli abonent kirish optik 
tarmoqlarini loyihalashtirish va qurish masalalarini bilishlari 
kerak. Shuningdek, ishchi-xodimlar ham optik abonent kirish 
tarmoqlarini loyihalashtirish, qurish va ularning ekspluatatsiyasi 

5
bo‘yicha malakalarini uzluksiz oshirib borishlariga ham talab 
mavjud.
Abonent kirish tarmoqlarining barcha texnologik yechim-
la rining katta qismi telekommunikatsiyalar bo‘yicha xalqaro 
elektr aloqa ittifoqi XEI-T – ITU-T (International Telekom-
munications Union) standartlarida hamda elektronika va 
elektrotexnika muhandislari instituti – IEEE (Institute of 
Electrical and Electronics Engineers)ning standartlarida ishlab 
chiqilgan.

6