7
yillarda texnologiyalar almashinishi
Foydalanuvchi binosidagi tarmoq
MBli TA
testaturali TA UATS
IXKRT terminallari
Bir simli AL
Ikki simli AL
xDSL WLL
CCC
Abonent kirish tarmog‘i
Mahalliy tarmoq
ATS-K
DO-ATS
ATS-R
Qo‘l
stansiyalari
Vaqt
Vaqt
Vaqt
Vaqt
1900
1950
2000
K-ASHTS
Qo‘l kommutatorlari
Shaharlararo tarmoq
DO-ASHTS va
K-ASHTS
a)
b)
d)
e)
Diskli raqamtergich
qo‘llangan TA
1.2-rasm. Telefon tarmog‘i rivojlanishining asosiy bosqichlari.
1.2,
a-rasmda foydalanuvchi binosidagi
texnologiyalar rivoj-
lanishi telefon aloqasiga nisbatan ko‘rsatilgan. Telefon aloqa
abonent qurilmasida mahalliy batareyali telefon apparati (TA),
8
vaqt o‘tishi bilan diskli raqamtergich qo‘llangan TA, tastaturali
TA va integral xizmat ko‘rsatuvchi raqamli tarmoqda terminallar
qo‘llangan. Shuningdek, korxona, tashkilot foydalanuvchilari
binosida muassasa avtomatik telefon stansiyasi (UATS)
XX asr-
ning ikkinchi yarmidan boshlab ishlatilgan.
Abonent kirish tarmoqlarida (1.2-rasm) avvalari bir simli
abonent liniyasi (AL), so‘ngra ikki simli abonent liniyasi ish-
latilgan. XX asrning oxirlarida ko‘plab yangi texnologiyalar
paydo bo‘lishi abonent kirish tarmoqlarini turli usullarda
rivojlantirish imkonini berdi. Rasmda abonent kirish tarmog‘i
evolutsiyasining faqat uchta muhim yo‘nalishi keltirilgan: turlicha
standartli raqamli abonent liniyalar (xDSL),
simsiz abonent
liniyasi (WLL) va CCC (yo‘ldoshli aloqa tizimlari).
Mahalliy va shaharlararo tarmoqlarning rivojlanish bosqichlari
(1.2,
d, e-rasmlar) bazaviy texnologiyalarning o‘zgarish vaqti
bilan farqlanadi, lekin jarayonlarning almashinish ketma-ketligi
esa o‘xshashdir: ATS-DSH va AMTS-DSH, ATS-K va AMTS-K
va h.k.
«Abonent kirish tarmog‘i»
fragmentida texnologiyalar
o‘zgarishi xarakteri ikki nuqtayi nazardan diqqatga sazovordir.
Birinchidan, ikki simli abonent liniyasining «hayot sikli» hamma
jarayonlarnikidan ancha ko‘pdir. Ikkinchidan, keyingi yillarda
infokommunikatsion tizimning hech bir elementi abonent kirish
tarmog‘i kabi sezilarli o‘zgarishlarga duchor bo‘lmadi.
XXI asrda rasmda ko‘rsatilgan chiziqlarning o‘zgarish
xarakteri ko‘p jihatdan operatorning texnik siyosati bo‘yicha
aniqlanadi, odatda, bu abonent liniyalarining o‘tkazich polosasini
kengaytirishdir. Eng oddiy varianti – ATS krossini potensial
mijozlar bilan bog‘laydigan, fizik
zanjirlarga xDSL rusumidagi
uskunalarni o‘rnatish. Murakkab bo‘lgani va katta investitsiyani
talab qiladigan, ikkinchi varianti – hamma fizik zanjirlarni optik
tolali kabelga almashtirishdir.
9
Birinchi variant joriy masalani hal qiladi va investitsiyalar bu
holda uncha ko‘p bo‘lmaydi. Ikkinchi (murakkab) variant abonent
kirish tarmog‘ining uzoq muddatli evolutsiyasini ta’minlashi
mumkin, bunda investitsiya ko‘p bo‘ladi.
Yuqoridagilar asosida ekspluatatsiya qilinayotgan abonent
kirish tarmoqlarining uchta xossasini quyidagicha shakllantirish
mumkin:
– uzoq vaqtlar mobaynida abonent kirish tarmoqlarining
tuzilish prinsiplari o‘zgarmasdan qolaverdi;
– keyingi yillarda vaziyat radikal o‘zgardi,
elektr aloqa
tizimlarini modernizatsiyalash jarayonida qo‘llanayotgan yangi
texnologiyalarning ko‘pligi buni isbotlaydi;
– abonent kirish tarmoqlarining keyinchalik rivojlanish
texnologik sikllari operatorning texnik siyosati va uning
moliyaviy imkoniyatlari bilan belgilanadi.
XEAIning statistik hisobotlarida telefon tarmog‘ining
komponentlaridan biri, mahalliy tarmoq liniya-kabel inshootlariga
xarajatlar, umumiy xarajatning 27% ini tashkil etishi ko‘rsatilgan.
Buning katta qismi abonent kirish tarmoqlarini tuzishga
sarflanadi.
Kommutatsion stansiyaga terminallar guruhini ulashda
yuzaga keladigan vaziyatlar (1.3-rasm) bu xulosani isbotlaydi.
Birinchi vaziyatda
kabel kanalizatsiyasi tayyor, sarf-xarajat
minimal bo‘ladi. Ikkinchi vaziyatda faqat trassaning bir qismidagina
yangi kabel kanalizatsiyasini tayyorlash kerak bo‘ladi, xarajatlar
avvalgi vaziyatdan ortiq bo‘ladi. Uchinchi vaziyatda kabel
kanalizatsiyasi mavjud emas, yangitdan kabel kanalizatsiyasini qurib
tayyorlash kerak, xarajatlar eng ko‘p bo‘ladi.
Ekspluatatsiyalanayotgan abonent kirish tarmoqlarining yana
ikkita xossasini ajratish mumkin:
– abonent kirish tarmoqlari telekommunikatsiya tarmog‘ining
eng qimmat elementlaridan biri bo‘lib kelgan va qimmat bo‘lib
qolmoqda;
10
Kabel kanalizatsiyasi tayyor
Kabel kanalizatsiyasi yo‘q
Kabel
kanalizatsiyasi
yo‘q
Kabel
kanalizatsiyasi
tayyor
KS krossi
1.3-rasm. Kommutatsion stansiyaga terminallar guruhini
