A. X. Vаxidov, D. A. Abdullaеva avtomatikaning tеxnik vositalari toshkеnt- 2011

59
asoslangan bo’ladi. Magnitoyaderli rezonans datchiklarining ish prinsipi esa 
vodorod atomlari yadrosi va namlikning radiochastotali magnit maydonini qabul 
qilishi prinsipida ishlaydi. 
Elektroparametrik datchiklar konduktometrik, dielkometrik va gigrometrik 
turlarga bo’linadi. Konduktometrik datchiklar elektrokimyoviy o’zgartirgichlar 
tarkibiga kiradi va ishlash prinsipi muxitning elektr o’tkazuvchanligini o’zgarishi
natijasida namlikni aniqlashga asoslangan bo’ladi. Chiqish ko’rsatgichi bo’lib 
bunda muxit o’tkazuvchanligi hisoblanadi. 
Dielkometrik datchiklar dielektrik singdiruvchanlik (E=2...10 - qattiq jismlar
uchun; E=81-suv uchun) yoki dielektrik isrof tangens burchagi qiymatlari bo’yicha 
namlikni aniqlanadi. 
Gigrometrik datchiklar elektronli o’zgartirgichlar guruhiga mansub bo’lib, 
ularning ishlash prinsipi qo’shimcha gigroskopik zarrachalarning mexanik yoki
elektrik xarakteriskalarini o’zgarishiga asoslangan bo’ladi. 
Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishida gazlar va xavo namliklari datchiklari 
keng miqyosda qo’llaniladi. Ularning quyidagi turlari mavjud: gigrometrik 
dilatometrik datchiklar - namlik ta’sirida chiziqli o’lchamlari o’zgarishiga, 
gigristorlar, elektropsixrometrlar, xarorat - muvozanatli va kondensatsion 
datchiklar - qarshilik o’zgarishiga hamda radioskopik va infraqizil datchiklar - gaz
va xavoning fizikaviy xususiyatlarini o’zgarishiga asoslangan bo’ladi. 
Хavo namligini aniqlashning psixrometrik usuli quruq va suv bilan 
namlangan ikki termometrlarni qo’llashga asoslangan bo’ladi. Bu prinsipda 
namlikni nazorat tizimi datchiklari-elektropsixrometrlar ishlaydi. 
Elektropsixrometrning prinsipial sxemasi 2.23-rasmda keltirilgan.
Muvozanatsiz, ko’prikning ikki yelkasiga ikkita bir hil yarimo’tkazgichli 
termorezistorlar ulangan bo’lib, ular gigroskopik keramik trubkaga joylashtiriladi. 
Birlamchi trubkanig bir tomoni suvga tushuriladi, ikkinchi tomoni esa xavoda 
turadi. Ya’ni termorezistor (Rg) quruq trubkada joylashadi va uning xarorati xavo 
xaroratiga teng bo’ladi. Suv bilan namlanadigan ikkilamchi trubkadagi 
termorezitorning (R n) qarshiligi namning parlanishiga bog’lik bo’ladi va 

60
bug’lanish jarayonida xaroratning kamayishi hisobiga uning qarshiligi nisbatan
yuqori bo’ladi. Хavo namligi qanchalik kam bo’lsa, nam trupka sirtidan suvning 
parlanishi tezroq bo’ladi. Bunda Rk va Rn orasidagi farq katta bo’ladi va 
o’zgartirgichdagi (U) chiqish signali kuchliroq bo’ladi. 
Rk R
k
U
t 
R
1
R
2 
2.23-rasm. Elektropsixrometrning prinsipial sxemasi. 
Maxsulotlar namligini aniqlaydigan elektrik datchiklar konduktometrik 
(muxitning elektr o’tkazuvchanligi o’zgarishi), dielkometrik (dielektrik 
singdiruvchanligi E o’zgarishi), radioizotopli, elektroabsorbsionli, ultrotovush va 
SVCh (o’ta yuqori chastotali) datchiklarga bo’linadi.
Konduktometrik va dielkometrik datchiklar silindrik yoki tekis xavo 
kondensatorlaridan yasalgan elektrodlardan yoki igolkali elektrodlardan ham 
tashkil topgan bo’ladi. Maxsulot kondensatorlar orasiga joylashtirib, uning namligi 
aniqlanadi. 

Download 2,39 Mb.