65
2.8.2.3. Optoelektron asboblar
Optoelektron asbob deb elektr signalini optik signalga (nur energiyasi)
o’zgartiruvchi, bu energiyani indekatorlarga yoki fotoelektrik o’zgartkichlarga
uzatuvchi asboblarga aytiladi.
Ko’p tarqalgan optoelektron asboblardan biri optrondir. Optron nurlanish
manbasi va qabul qilgichdan tuzilgan bo’ladi. Bu ikkalasi bir korpusga
joylashtirilgan va bir biri bilan optik va elektr bog’liklikka ega bo’ladi.
Elektron qurilmalarni optronlar aloqa elementi funksiyasini bajaradi, bunda
ma’lumot optik nurlar orqali uzatiladi. Buning hisobiga galvanik bog’lanish
bo’lmaydi, va elektron uskunalarga salbiy ta’sir etuvchi qayta bog’lanishlar
bo’lmaydi.
2.28. rasm. Optronni tuzilishi.
1-
Chiqishlar; .2 - Fotoqabul qilgich; 3-Korpus; 4-Optik muhit; 5-Svetodiod
Optronlar ma’lumot to’plash va saqlash qurilmalarida, registorlarda va
hisoblash texnikasi qurilmalarida qo’llaniladi.
Zamonaviy optoelektrnonlarda nur chiqaruvchi sifatida svetodiodlar, foto
qabul qilgich
sifatida esa fotorezistorlar, fototiristorlar qo’llaniladi.
Qo’llanilgan foto qabul qilgich turiga qarab optronlar – fotorezistorli,
fotodiodli, fototranzistorli va fototiristorlilarga bo’linadi.
66
2.29.- rasm. Optronlarning shartli grafik belgilanishi
a) rezistorli; b) diodli; v) fototranzistorli g) fototiristorli
Fotoelektrik asboblarni belgilash tizimi: Fotoelektron
asboblar xarf-sonli
kod bilan belgilanadi: - birinchi element xarflar; asbob guruxini bildiradi; fr–
fotorezistorlar, fd–fotodiodlar;
- ikkinchi element harflar –asbobni tayyorlangan materialini ko’rsatadi; GO –
germaniy, GB – germaniy, legirlangan brom; GZ –
germaniy legirlangan
oltingugurt bilan; GK – germaniy kremniyli birikma; K-kremniy; KG – kremniy
legirlangan geliyli; RG- arsenidli galliy va x.k.
- uchinchi element –001 dan 999 gacha sonlar ishlab chiqarish nomeri
- to’rtinchi element – harf, yarim o’tkazgich fotoasboblar podgruppasini
belgilaydi; u-Unipolyar
fotorezistor, B – bipolyar fotorezistorlar, L – kuchkili
fotodiodlar . Svsvlvn, FDGZ-001K – fotodiod, germaniyli, legirlangan
oltingugurtli, ishlab chiqarilgan nomeri 001.
Optoelektronik datchiklar qishloq va suv xo’jaligida va sanoatda keng
qo’llanilib kelinmoqda. 2.30-rasmda yerga ishlov berish agregatini avtomatik
bajarishda o’simliklar qatorini nazorat qilish fatodatchikning sxemasi keltirilgan.
2.30-rasm
. Yerga ishlov berish agregatini avtomatik boshqarish tizimida
o’simliklar qatorini fotodatchik yordamida nazorat qilish sxemasi:
1,2-yorug’lik manbai, 3,4-fotoqarshilik ,
67
5,6-kuchaytirgichlar, 7,8-ijro mexanizmlari.
Ushbu datchik ishlov berish agregatining ikki tomonidan joylashtiriladi va
ular yoruglik manbasidan (1, 2), fatoqarshilikdan (3, 4), kuchaytirgichdan (5, 6),
va ijro mexanizmidan (7, 8) tashkil topgan. Qurilmaning
ishlash prinsipi
quyidagicha: agregatning chetga chiqishi sodir bo’lsa, yorug’lik manbasi bilan (1
yoki 2) fatoqarshilik (3 yoki 4) oralig’ini o’simlik to’sib qoladi va bunda yorug’lik
nuri fotorezistorga tushmay qoladi. Natijada kuchaytirgich chiqishida (5yoki6)
signal xolati o’zgaradi va ijro mexanizmini (7 yoki 8) ishlab ketishga sabab
bo’ladi, yani ishlov berish agregati avtomatik ravishda xarakat qilishini tashkil
etadi.
Bugungi
kunda
fotodatchiklar dalalardagi xashoratlar xarakatini va sonini
aniqlashda, metroda xarakatlarni nazorat qilishda, ko’cha
yorugligini boshqarish
kabi jarayonlarda qo’llanilib kelinmoqda.
