72
3-bob. Avtomatika relelari 3.1. Relelar xaqida tushuncha va ularning klassifikatsiyasi Rele deb ma’lum bir kirish signali o’zgarganda chiqish signali sakrashsimon
o’zgaruvchi moslamaga aytiladi. Rele qishloq xo’jalik avtomatikasida eng ko’p
qo’llaniladigan elementlardan biri hisoblanadi. Тa’sir qiladigan fizik kattaliklariga
qarab ular elektrik, mexanik, magnit, issiqlik, optik, radioaktiv, akustik va kimeviy
relelarga bo’linadi.
Ish prinsipi bo’yicha elektrik relelar o’z navbatida 9-turga bo’linadi (3.1-
rasm).
Avtomatikaning elektrik relelari Elektromagnit
Magnitoelektrik
Elektrodinamik Induksion Ferromagnit Elektron
Ion
Elektroissiklik
Rezonans
3.1-rasm. Elektrik relelarning klassifikatsiyasi.
Elektromagnit relelarida chulg’amdan o’tayotgan tok ta’sirida magnit
maydon xosil bo’lib yakorning va kontaktlarning xolati o’zgartiriladi.
Magnitoelektrik relelarda chulg’am ramka kurinishida bajarilib o’zgarmas
magnit maydonida joylashtirilgan. Chulg’amdan tok utayotganda ramka prujinani
kuchini yengib xarakatga keladi va kontaktlarning xolatini uzgartiradi.
Elektrodinamik rele ish prinsipi buyicha magnitoelektrik relega o’xshash
lekin undagi magnit maydoni maxsus uyg’otish cho’lg’ami bilan hosil etiladi.
73
Induksion relening ish prinsipi relening cho’lg’ami hosil qiladigan
o’zgaruvchan magnit oqimi va xarakatlanuvchan diskda hosil bo’ladigan tok
o’zaro ta’siriga asoslangan. Ferromagnit relelar magnit kattaliklari (magnit oqimi, magnit maydoni
kuchlanganligi) yoki ferrodinamik materiallarining magnit tavsifnomalari
o’zgarilishi ta’sirida ishlaydi.
