120
Chiqishdagi kuchlanishi:
)
`
(
чик
кир
чик
U
U
К
U
β
−
=
(4.43) yoki
К
КU
U
кир
чик
β
+
=
1
(6.37)
Kuchaytirish koeffitsiyenti:
К
К
К
К
U
К
КU
U
U
К
кир
кир
кир
чик
β
β
β
β
β
1
1
1
1
1
1
1
`
)
1
(
`
+
⋅
=
+
=
+
=
+
=
=
(6.38)
1
>〉
К
β
bo’lganida
β
1
`
=
К
OK lar yordamida signallarni qo’shish, differensiallash, integrallash va ular
ustida boshqa matematik operatsiyalar bajarish mumkin. Kirish sishnalini
integrallovchi sxemani ko’rib chiqamiz (4.39.a -rasm). Kirish
zanjiriga rezistorni,
teskari bog’lanish zanjiriga esa kondensator ulaymiz. Rezistordan o’tayotgan tok:
R
u
i
кир
`
=
(6.39)
Bu tok kondensatordan o’tib, uni zaryadlaydi va u
c
kuchlanishni hosil qiladi
(ushbu kuchlanish chiqish kuchlanishidir):
∫
−
=
1
0
`
1
dt
u
RC
u
кир
c
(6.40)
Differensiallovchi kuchaytirgichda kirish zanjiriga kondensator S ni,
bog’lanish zanjiriga rezistor R ni ulaymiz (4.39.b-rasm). Kirish kuchlanishi
kondensatorni zaryadlaydi va undagi kuchlanish kirish kuchlanishiga teng bo’ladi:
u
c
=u`
kir
. Kondensatordan o’tayotgan tok
dt
du
C
i
кир
`
=
(6.41)
121
Bu
tok kuchaytirgichga bormay, R qarshilikdan o’tib, unda kuchlanish
pasayuvini hosil qiladi:
dt
du
RC
iR
u
кир
чик
`
−
=
−
=
(6.42)
OK summator sifatida ishlatilganda bir nechta kirish kuchlanishlarining
yig’indisini aniqlash operatsiyasini bajaradi. Bunda OK ning inventorlovchi
kirishiga qo’shiladigan signallar beriladi, chiqishdan esa ularning yig’indisi
olinadi. 6.7-rasmda jamlovchi OK ning sxemasi ko’rsatilgan.
Kirxgofning birinchi
qonuniga binoan A tugundagi toklar yig’indisi 0 ga teng:
i
kir1
+i
kir2
+i
kir3
-i
kir4
=0. (6.43)
6.7.-rasm. jamlovchi OK ning sxemasi.
Тoklarni kuchlanishlar orqali ifodalasak,
0
4
3
3
2
2
1
1
=
=
+
+
R
u
R
u
R
u
R
u
чик
кир
кир
кир
(6.44)
Bundan,
4
3
3
4
2
2
4
1
1
R
R
u
R
R
u
R
R
u
u
кир
кир
кир
чик
⋅
+
⋅
+
⋅
=
(6.45)
Bundan tashqari, OK lar logarifmlash, potensirlash va boshqa operatsiyalarni
xam bajara oladi. Ular radioelektronika sxemalarida ham keng qo’llaniladi. OK
ning teskari bog’lanish zanjiriga ikkilangan Т-simon RC-ko’prikli
zanjir
o’rnatilsa, sxema yuqori chastota ajratish xususiyatiga ega bo’ladi. 15.60-rasmda
chastota kuchaytirgichning sxemasi va amplituda chastotasi xarakteristikasi
122
ko’rsatilgan. Sozlash chastotasi deb ataluvchi
RC
f
π
2
1
0
=
chastotada kuchlanishni
uzatish koeffitsiyenti
кир
чик
U
U
=
β
kamayib ketadi. Bunda teskari bog’lanish ta’siri
kamayib, kuchaytirgichning kuchaytirish koeffitsiyenti (K
i tb
)
shu kaskadning
teskari bog’lanishda bo’lmagandagi koeffitsiyenti (K
i max
) ga tenglashadi.
So’zlash chastotasi (f
0
) dan farq qiluvchi chastotalarda teskari bog’lanish
koeffitsiyenti birga yaqinlashib, chiqishdagi signal butunlay kirishga beriladi.
Kuchaytirgichning kuchaytirish koeffitsiyenti juda kichik bo’ladi. Ayrim
chastotalar va chastotalar doirasida kuchaytiruvchi kuchaytirgichlar
chastota
ajratuvchi kuchaytirgichlar deyiladi. Bunday kuchaytirgichlarning
yuqori va quyi
chastotalar nisbati I
yu
/I
k
birga yaqin, ya’ni 1,001 dan 1,1 gacha bo’ladi. Chastota
ajratuvchi kuchaytirgichlar radiotexnika, televideniye,
kup kannalli aloqa
sistemalarida keng qo’llaniladi.
6.8 – rasm chastota kuchaytirgichning sxemasi va amplituda chastotasi
xarakteristikasi
Manbadan tarqaladigan elektr sig’imlar (tovush, videoimpulslar) chastotasiga
sozlangan chastota ajratuvchi kuchaytirgich faqat shu chastotadagi signalnigina
kuchaytirib beradi. Yuqorida ko’rib chiqilgan sxemamiz tovush va sanoat
123
chastotalarida ishlaydi va chastota ajratish uchun uning RC zanjiri parametrlari.
R
1
=R
2
=R
3
, R
3
=R/2, C
1
=C
2=
C
3
va C
3
=2C shartlarni qanoatlantirishi kerak.
Yuqori
chastotali ajratuvchi kuchaytirgichlarda oddiy kuchaytirgichning kollektor
zanjiriga LC kontur ulanadi, LC rezonans rejimida ishlaydi.
LC
I
π
2
1
0
=
(4.53)
chastotada kuchaytirgichning kuchaytirish koeffitsiyenti maksimal qiymatga
ega bo’ladi.
