4.4 - rasnu Amaliy dastur bilan та ’lumotlar bazasi о ‘rtasida
та ’lumot almashlashda MBBS ishlash sxemasi.
M a’lumotlar bazasidan bir qancha foydalanuvchilar foydalan-
ganlarida, m a'lum otlam i ijozat etilmagan o ‘qishdan, takomillash-
tirishdan va buzilishlardan himoyalashni ta’minlash kerak bo‘ladi.
Masalan, amaliy dastur m a’lumotni o ‘qish va takomillashtirishdan
oldin uning kalitini qiymatini e ’lon qilish kerak. MBBS yoki
operatsion
sistema
so‘ralgan
m a’lumot
kalitini
to ‘g ‘riligini
tekshiradi. (uning qiymatini dasturdagi e ’lon bilan taqqoslaydi),
agar u qiymat etalon qiymati bilan mos tushsa, uni amaliy dasturga
uzatadi yoki MB siga o ‘zgartirishlar kiritadi.
MBBSning ishlashini ta ’minlashda, har biri aniq funksiyani
bajarishga m o‘ljallangan bir qancha turdagi tillardan foydalaniladi.
Amaliy dasturlar MBBSga m a’lumotlarga ishlov berish uchun
buyruq uzatish va sistema tomonidan berilgan qayta ishlash
natijalari haqida m a’lumotni izohlab berish imkoniyatiga ega
boMishi kerak. Shu maqsadda M BBSda bir qancha makrobuyruq
yoki chaqiruv operatorlari to ‘plami k o ‘rilgan b o ‘lib, ular birgalikda
86
m a’lumotlami manipulatsiya qiluvchi til deb ataladi. Bu til
komandalari b o ‘lib, yozuvlar to ‘plamini ochuvchi va yopuvchi
yozuv nusxalaridan uzatish, dastur ishchi sohasidagi yozuvlami
birga yoki bir qancha guruh yozuvlari qilib qo‘shish, yozuvlami olib
tashlash,
MBsiga yangi
yozuv nusxalarini
yozish,
kerakli
bog‘lanishlarni va ko‘rsatishlami yaratish kabilar hisoblanadi.
Qismsxemani izohlovchi til dasturlovchiga
o ‘zining dasturi
uchun kerakli m a’lumotlami izohlash orqali kerak bo'ladi.
M a’lumotlar bazasi administratsiyasi sxemani, ya’ni ishlov
beriladigan m a’lumotlarni to ‘la mantiqiy izohini berishi kerak.
Buning uchun amaliy dasturga ishlatilmaydigan m a’lumotlar
xarakteristikalari yoki bog‘lanishlar turi kerak bo‘ladi. Shu maqsad
uchun m a’lumotlar sxemasini izohlash tili kerak bo‘ladi. Bu ham
xuddi qismsxemani izohlovchi tili, dasturlash tilining MBBS
vositalari yoki mustaqil til bilan kengaytirilgan bo‘lishi mumkin.
Ko‘pgina MBBSda sxemani izohlash tili yoki qismsxemani
izohlash tili bitta m a’lumotni izohlaydigan til ko‘rinishida tasvir-
lanadi.
Shaxsiy kompyuterlar uchun relatsion m a’lumot bazasini bosh
qarish sistemalari
ju d a keng tarqalgan hisoblanadi. Ularga
Ashton-Tate firmasining dBASE MBBSsi, uning oxirgi versiyasi
dBASE Plus (rus tiliga o ‘girilgan varianti— REBUS) va
FRAMEW ORKlar
kiradi.
Bu
sistemalar
yangi
interaktiv
o ‘qituvchi
dasturga,
foydalanuvchiga
yordam
beruvchi
mukammallashtirilgan dasturga, m a’lumotlar bazasi bilan ishlash
imkoniyatini yaratuvchi, loyihalashni avtomatlashtirishtiruvchi
instrumental vositaga egadir.
dBASE Plus MBBSsidan foydalanishning uchta darajasi mav
juddir. Buyruqli darajada maxsus ichki dBASE protsedurali
dasturlash tillarining 250tadan ko‘proq buyruqlari va funksi-
yalaridan foydalaniladi. Uning yordamida turli MB fayllarini shakl-
lantirish, MBsini yaratish, yangilash, m a’lumotlarni takomillash-
tirish va m a’lumotlami chop etish mumkin. Umuman dBASE— bu
MB bilan ishlash bo‘yicha maxsuslashtirilgan operatsion sistema
hisoblanadi.
Buyruqli-dasturli darajada dBASE tili buyruqlaridan, tarmoqlan-
gan, siklli, mantiqiy operatsiyalar va boshqalardan foydalanib
87
operatsion sistema kabi dasturlar tuziladi. Bu foydalanuvchining eng
yuqori darajasi hisoblanadi.
Muloqotli o ‘zaro birgalikda ishlaydigan daraja (ASSISTENT) —
bu MS DOS uchun NORTON COMANDER
kabi dBASE
operatsion sistema uchun qobiq hisoblanadi. Unda
buyruqlar
operatorlarining ko‘rinarli jadvalli tasvirlanishidan foydalanilgan
bo‘lib, muloqotli va aytib berishlardan foydalaniladi. Bu daraja eng
yuqori darajada avtomatlashtirilgan hisoblanadi.
88
|
