Modelning chiqish parametrlari bu loyihalanilayotgan obyekt
ning
funksional, konstruktorlik-texnologik, iqtisodiy, ekspluatatsion
va boshqa xarakteristikalarini xarakterlovchi ko‘rsatkichlaridir.
Bunday ko‘rsatkichlarga loyihalanilayotgan obyektning uzatish
koeffitsiyentlari, massasi hamda o ‘lchamlari,
puxtaligi, narxi va
boshqalar kiradi. Ichki va chiqishdagi parametrlari tushunchasi
invariant
hisoblanadi,
modellashtirish jarayonining
nisbatan
murakkabroq darajasida chiqishdagi parametrlar ichki parametrlar
yoki aksincha bo'lishi mumkin. Masalan,
kuchaytirgich qurilmasini
modellashtirilayotganda rezistoming qarshiligi ichki parametr
bo‘Iib, rezistomi o ‘zini modellashtirilayotganda esa, qarshilik
chiqish parametri bo‘lib hisoblanadi. Modelning chiqish para-
metrlarini i r = |fi... fk|' bilan belgilaymiz.
Modelning tashqi parametrlari bu
loyihalanilayotgan obyektga
tashqi muhit ta’sirlar va boshqaruvchi ta’sirlar xarakteristikalaridir.
Tashqi parametrlar vektori juda ko‘p turlicha tashkil etuvchilardan
iborat, ularga oldin ichki parametrlar bo‘lib hisoblangan parametrlar
ham kiritilishi mumkin. Tashqi parametrlami Q = |
q\...qm\ bilan
belgilaymiz.
Matematik modellar tenglamalari, obyektning
holatlarini toiiq
xarakterlovchi qandaydir fizik komponentlarini xarakteristikalarini
bog‘lashi mumkin, lekin ular modelning chiqishdagi yoki ichki
parametrlari bo‘lib hisoblanmaydi (masalan, ichki parametrlari
bo‘lib elektrik sxema elementlarining nominallari hisoblangan
radioelektron qurilmalaridagi
tok va kuchlanishlar, chiqishdagi
parametrlari bo‘lib, quvvat uzatish koeffitsiyenti va boshqalar).
Bunday xarakteristikalami fazoviy o ‘zgaruvchilar deb ataladi.
Matematik modellar bir qancha belgilarga ko‘ra sinflarga
bo‘linadi. Obyektning xususiyatlarini tasvirlashga qarab modellar
funksional, texnologik va strukturali modellarga boMinadi.
Funksional model obyektning ishlash jarayoni bilan bog‘liq
xususiyatlarini tasvirlaydi,
texnologik model esa, obyektni tayyor
lash bilan bog‘Iiq xususiyatlami tasvirlaydi, strukturali modellar
obyektning strukturasining xususiyatlarini, jumladan geometirik
tuzilishini tasvirlaydi.
Modelni
hosil qilish usuliga qarab, nazariy va empirik model
larga boMinadi. Nazariy modellami obyektning ishlash jarayonidagi
91
fizik qonuniyatlarini o ‘rganish asosida hosil qilinadi. Empirik
modellami esa, obyekt xususiyatlarini tashqi ko‘rinishini o ‘rganish
jarayonida yaratiladi.
Loyihalash jarayonida, har bir loyihalash darajasi va bosqichlari
uchun yaratilishi,
foydalanishi, ishlatiladigan matematik appart
xarakteriga qarab turlicha bo‘lgan modellardan foydalaniladi (2 . 1-
jadval). Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, modellaming ko‘pchiligi
