1.5. ALS Iarning tuzilishi va ta rk ib iy qism lari
ALS larni tuzilishi tarkibiy qismlari loyihalash tashkilotlarining
tashkiliy tuzilishi bilan chambarchas bog‘langan qismsistemalar
hisoblanadi. Qismsistemalarda maxsus kompleks vositalar yorda-
mida qo‘yilgan masalalar yechiladi.
19
Qismsistemalar ishlatilishiga qarab, loyihalovchi va xizmat
ko'rsatuvchi qismsistemalarga bo‘linadi. Loyihalovchi qismsistema
obyektga moslashtirilgan bo‘lib, loyihalashning aniq bosqichini
yoki bir qancha o ‘zaro bog‘langan loyiha masalalarini yechishga
ishlatiladi. Loyihalovchi qismsitemalarga misol bo‘lib, mahsulotni
eskiz
loyihalash,
korpusli
detallami
loyihalash,
texnologik
loyihalash kabilar kiradi.
Xizmat ko‘rsatuvchi qismsistemalar umumiy sistemali ishla-
tishga m o‘ljallangan bo‘lib, loyihalovchi qismsistemani quvvatlab
turadi, olingan natijalami uzatish, chiqarish va rasmiylashtirish
uchun ishlatiladi. Xizmat ko‘rsatish qismsistemalariga misol b o iib
avtomatlashtirilgan m a’lumotlar banki, hujjatlashtiruvchi qismsis
tema,
grafikli kiritish-chiqarish qismsistemasi va
boshqalar
hisoblanadi.
ALS laming sistemali birligi, loyihalash obyektining to'laligini
aniqlovchi o ‘zaro
bog‘langan modellar majmualarining borligi,
undan tashqari ko ‘rsatilgan bog‘liqlikni ta ’minlovchi sistemali
interfeyslar majmuasini borligi bilan ta’minlanadi. Loyihalovchi
qismsistemaning ichidagi sistemali birlik, shu sistemada loyiha
yechimi olinadigan obyekt qismida yagona axborotli model
bo‘lishligi bilan ta ’minlanadi. Amaliy masalalarda loyihalash
obyekti modelini tashkil qilish va undan foydalanish, loyihalashni
avtomatlashtiruvchi kompleks
vositalarida amalga oshiriladi.
LAKVlarini struktura qismsistemalari turli vosita komplekslari va
tashkiliy ta ’minot komponentlari hisoblanadi. Kompleks vositalar -
bu
loyihalovchi
va
xizmat
k o ‘rsatuvchi
qismsistemalarda
foydalaniladigan ko‘paytiruvchi komponentlar va kompleks vosita-
lardir.
Kompleks vositalar, tayyorlashga, ko‘paytirishga m o‘ljallangan va
ALS tarkibida ishlatiluvchi, ishlab chiqarish vositasiga kiradi.
Kompleks vositalar bir turdagi ta’minot vositalariga ega bo‘lgan bitta
turdagi ta’minot komponentlaridan tuzilgan
bo‘ladi.
Umum-
lashtirilgan KV, dasturiy uslubiy komplekslarga va dasturiy texnik
komplekslarga bo‘linadi. DUKlar dasturli, axborotli va uslubiy ta’mi-
notning o ‘zaro bogiangan komponentlari to ‘plamidan iborat boiadi.
DUKlar ishlatilishiga qarab umumiy sistemali, bazali va muammoga
20
yo‘naltirilgan hamda obyektga yo‘naltirilgan qismsistemalarga bo‘li-
nadi.
DTK - bu DUK bilan texnik ta ’minot vositalari kompleksidir.
DTKlami ishlatilishiga qarab, avtomatlashtirilgan ish joylariga va
markaziy hisoblash kompleksiga b o ‘linadi.
Kompleks vositalar o ‘z axborotli va hisoblash resurslarini
birlashtirib, hisoblash tarmog‘i qismsitemasi yoki to ‘la sistemani
tashkil qilishlari mumkin. Kompleks vositalar strukturalarining
qismlari bo‘lib dasturli, axborotli, uslubiy, matematik, lingvistik va
texnik ta ’minotlari hisoblanadi.
T a’minlash turi komponentlari berilgan funksiyani bajarib, ALS
lami xususiy yaratilgan elementlari hisoblanadi. LAKVdan sifatli
foydalanish
va
ALS
struktura
qismsistemalarining
hamma
darajadagi o ‘zaro bog4 liqliklarini standart interfeyslar va kompleks
vositalarining o ‘zaro bog‘lanishini ta ’minlovchi bog‘lanish proto-
kollari hisobiga amalga oshiriladi. LAKVning sifatli ishlashi esa,
kompleks vositalar tarkibiga kiruvchi komponentlami o ‘zaro
kelishilgan holda yaratishga bog‘liq bo‘ladi. Xizmat ko‘rsatuvchi
qismsistemalar LAKV lari va uning alohida DTK lari hamma
qismsistemalaming ishlashi uchun ishlatiladi. Umumiy sistemali
DUK lar o ‘z tarkibiga dasturiy, axborotli, uslubiy va boshqa
ta’minlash bo‘yicha vositalami kiritadi. Ular unifitsirlangan
protseduralami nazorat qilish, hisoblash jarayonlarini rejalashtirish,
ALS resurslarini taqsimlash, ALS va uning qismsistemalari uchun
umumiy bo‘lgan boshqa funksiyalami bajarish uchun mo‘ljallangan.
Umumiy sistemali DUK larga misol qilib, monitor sistemasini,
ma’lumotlar bazasini, boshqaruvchi sistemani, mashina grafikasi
vositalarining axborotli izlanishlar sistemasini, muloqotli rejimni
ta ’minlovchi qismsistemani va boshqalami keltirishimiz mumkin.
ALS larda texnik vositalaming ishlashini boshqaruvchi monitor
sistemasining asosiy vazifasi bo‘lib quyidagilar hisoblanadi:
— kerakli resurslarga qo‘yilgan ustunlik va navbat tartibi
b o ‘yicha, samarali masalalar paketini, ya’ni topshiriqni tashkil
qilish;
— topshiriq va masalani boshqaruvchi til direktivlarini qayta
ishlash, undan tashqari loyihalovchiga tushunarli bo‘lgan inter-
pritatsiyalangan m a’lumotlami hosil qilish, terminallardagi sababi
21
aniqlangan, boshqarishni qamrab olgan uzilishlarga bo‘lgan reak-
siyani tashkil etish;
- qismsistemalaming parallel ishlashlari natijasidagi interaktiv -
grafikli va muloqotli tashkil qilingan masalalar to ‘plamiga xizmat
ko‘rsatish, loyihalashni avtomatik rejimlarda, loyiha operatsiyalarini
bajarilish sifatini analiz qilish bilan, bosqichni takrorlanish
kriteriyasini tekshirish bilan yoki yo‘nalishni alternativ variantlar
tanlash bilan davom ettirishni boshqarish;
- sistemani ishlatish statikasini optimallash va kiritish;
- ALS resurslarini topshiriq, masala va qismsistema ustunligi,
qismsistemalar va masalalar, rejali topshiriq hamda o ‘sha vaqtdagi
ko'rsatm a va so‘rovlarga qarab taqsimlash;
- resurslami va berilganlami kutilmagan hodisalardan va ruxsat
etilmagan murojaatlardan himoyalash.
Axborotli izlanishlar sistemasi ALS larda quyidagi funksiyalami
bajaradi:
- ALS axborotlar fondini axborotlar bilan to ‘ldirish;
- raqamli berilganlarga arifmetik ishlov berish va testlarni qayta
ishlash;
- chiqishdagi m a’lumotlami qayta ishlash va chiqish hujjatlarini
tashkil qilish.
AlSning xususiyati shundaki, ularda so‘rovlar dasturlash y o ‘llari
bilan yoki formal b o ‘lmagan va monitorga tushunarli tillarda tashkil
qilinmay, balki tabiiy tillarda, mashina kaliti so‘zlari, ya’ni desk-
riptorlar ketma-ketligi k o ‘rinishida tashkil qilinadi.
| 