ALS Iarning tuzilishi va ta rk ib iy qism lari

Qismsistemalar ishlatilishiga qarab, loyihalovchi va xizmat 
ko'rsatuvchi qismsistemalarga bo‘linadi. Loyihalovchi qismsistema 
obyektga moslashtirilgan bo‘lib, loyihalashning aniq bosqichini 
yoki bir qancha o ‘zaro bog‘langan loyiha masalalarini yechishga 
ishlatiladi. Loyihalovchi qismsitemalarga misol bo‘lib, mahsulotni 
eskiz 
loyihalash, 
korpusli 
detallami 
loyihalash, 
texnologik 
loyihalash kabilar kiradi.
Xizmat ko‘rsatuvchi qismsistemalar umumiy sistemali ishla- 
tishga m o‘ljallangan bo‘lib, loyihalovchi qismsistemani quvvatlab 
turadi, olingan natijalami uzatish, chiqarish va rasmiylashtirish 
uchun ishlatiladi. Xizmat ko‘rsatish qismsistemalariga misol b o iib
avtomatlashtirilgan m a’lumotlar banki, hujjatlashtiruvchi qismsis­
tema, 
grafikli kiritish-chiqarish qismsistemasi va 
boshqalar 
hisoblanadi.
ALS laming sistemali birligi, loyihalash obyektining to'laligini 
aniqlovchi o ‘zaro 
bog‘langan modellar majmualarining borligi, 
undan tashqari ko ‘rsatilgan bog‘liqlikni ta ’minlovchi sistemali 
interfeyslar majmuasini borligi bilan ta’minlanadi. Loyihalovchi 
qismsistemaning ichidagi sistemali birlik, shu sistemada loyiha 
yechimi olinadigan obyekt qismida yagona axborotli model 
bo‘lishligi bilan ta ’minlanadi. Amaliy masalalarda loyihalash 
obyekti modelini tashkil qilish va undan foydalanish, loyihalashni 
avtomatlashtiruvchi kompleks 
vositalarida amalga oshiriladi. 
LAKVlarini struktura qismsistemalari turli vosita komplekslari va 
tashkiliy ta ’minot komponentlari hisoblanadi. Kompleks vositalar -
bu 
loyihalovchi 
va 
xizmat 
k o ‘rsatuvchi 
qismsistemalarda 
foydalaniladigan ko‘paytiruvchi komponentlar va kompleks vosita- 
lardir.
Kompleks vositalar, tayyorlashga, ko‘paytirishga m o‘ljallangan va 
ALS tarkibida ishlatiluvchi, ishlab chiqarish vositasiga kiradi. 
Kompleks vositalar bir turdagi ta’minot vositalariga ega bo‘lgan bitta 
turdagi ta’minot komponentlaridan tuzilgan 
bo‘ladi. 
Umum- 
lashtirilgan KV, dasturiy uslubiy komplekslarga va dasturiy texnik 
komplekslarga bo‘linadi. DUKlar dasturli, axborotli va uslubiy ta’mi- 
notning o ‘zaro bogiangan komponentlari to ‘plamidan iborat boiadi. 
DUKlar ishlatilishiga qarab umumiy sistemali, bazali va muammoga
20

yo‘naltirilgan hamda obyektga yo‘naltirilgan qismsistemalarga bo‘li- 
nadi.
DTK - bu DUK bilan texnik ta ’minot vositalari kompleksidir. 
DTKlami ishlatilishiga qarab, avtomatlashtirilgan ish joylariga va 
markaziy hisoblash kompleksiga b o ‘linadi.
Kompleks vositalar o ‘z axborotli va hisoblash resurslarini 
birlashtirib, hisoblash tarmog‘i qismsitemasi yoki to ‘la sistemani 
tashkil qilishlari mumkin. Kompleks vositalar strukturalarining 
qismlari bo‘lib dasturli, axborotli, uslubiy, matematik, lingvistik va 
texnik ta ’minotlari hisoblanadi.
T a’minlash turi komponentlari berilgan funksiyani bajarib, ALS 
lami xususiy yaratilgan elementlari hisoblanadi. LAKVdan sifatli 
foydalanish 
va 
ALS 
struktura 
qismsistemalarining 
hamma 
darajadagi o ‘zaro bog4 liqliklarini standart interfeyslar va kompleks 
vositalarining o ‘zaro bog‘lanishini ta ’minlovchi bog‘lanish proto- 
kollari hisobiga amalga oshiriladi. LAKVning sifatli ishlashi esa, 
kompleks vositalar tarkibiga kiruvchi komponentlami o ‘zaro 
kelishilgan holda yaratishga bog‘liq bo‘ladi. Xizmat ko‘rsatuvchi 
qismsistemalar LAKV lari va uning alohida DTK lari hamma 
qismsistemalaming ishlashi uchun ishlatiladi. Umumiy sistemali 
DUK lar o ‘z tarkibiga dasturiy, axborotli, uslubiy va boshqa 
ta’minlash bo‘yicha vositalami kiritadi. Ular unifitsirlangan 
protseduralami nazorat qilish, hisoblash jarayonlarini rejalashtirish, 
ALS resurslarini taqsimlash, ALS va uning qismsistemalari uchun 
umumiy bo‘lgan boshqa funksiyalami bajarish uchun mo‘ljallangan.
Umumiy sistemali DUK larga misol qilib, monitor sistemasini, 
ma’lumotlar bazasini, boshqaruvchi sistemani, mashina grafikasi 
vositalarining axborotli izlanishlar sistemasini, muloqotli rejimni 
ta ’minlovchi qismsistemani va boshqalami keltirishimiz mumkin.
ALS larda texnik vositalaming ishlashini boshqaruvchi monitor 
sistemasining asosiy vazifasi bo‘lib quyidagilar hisoblanadi:
— kerakli resurslarga qo‘yilgan ustunlik va navbat tartibi 
b o ‘yicha, samarali masalalar paketini, ya’ni topshiriqni tashkil 
qilish;
— topshiriq va masalani boshqaruvchi til direktivlarini qayta 
ishlash, undan tashqari loyihalovchiga tushunarli bo‘lgan inter- 
pritatsiyalangan m a’lumotlami hosil qilish, terminallardagi sababi
21

aniqlangan, boshqarishni qamrab olgan uzilishlarga bo‘lgan reak- 
siyani tashkil etish;
- qismsistemalaming parallel ishlashlari natijasidagi interaktiv -
grafikli va muloqotli tashkil qilingan masalalar to ‘plamiga xizmat 
ko‘rsatish, loyihalashni avtomatik rejimlarda, loyiha operatsiyalarini 
bajarilish sifatini analiz qilish bilan, bosqichni takrorlanish 
kriteriyasini tekshirish bilan yoki yo‘nalishni alternativ variantlar 
tanlash bilan davom ettirishni boshqarish;
- sistemani ishlatish statikasini optimallash va kiritish;
- ALS resurslarini topshiriq, masala va qismsistema ustunligi, 
qismsistemalar va masalalar, rejali topshiriq hamda o ‘sha vaqtdagi 
ko'rsatm a va so‘rovlarga qarab taqsimlash;
- resurslami va berilganlami kutilmagan hodisalardan va ruxsat 
etilmagan murojaatlardan himoyalash.
Axborotli izlanishlar sistemasi ALS larda quyidagi funksiyalami 
bajaradi:
- ALS axborotlar fondini axborotlar bilan to ‘ldirish;
- raqamli berilganlarga arifmetik ishlov berish va testlarni qayta 
ishlash;
- chiqishdagi m a’lumotlami qayta ishlash va chiqish hujjatlarini 
tashkil qilish.
AlSning xususiyati shundaki, ularda so‘rovlar dasturlash y o ‘llari 
bilan yoki formal b o ‘lmagan va monitorga tushunarli tillarda tashkil 
qilinmay, balki tabiiy tillarda, mashina kaliti so‘zlari, ya’ni desk- 
riptorlar ketma-ketligi k o ‘rinishida tashkil qilinadi.

Download 3,32 Mb.