Rizayev Shuxrat Xudoyberdiyevich

5 
KIRISh (falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi annotatsiyasi) 
Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati.
Dunyo dehqonchiligida 
225 mln. gektar maydonga bugʻdoy ekilib, don hosili 783,3 mln. tonnani, oʻrtacha 
hosildorlik 34,9 s/ga ni tashkil etadi
1
. Bugʻdoy donni yetishtirish boʻyicha yetakchi 
davlatlar Xitoy (136,9 mln.t), Hindiston (109,5 mln.t), Rossiya (76,0 mln.t), AQSh 
(44,7 mln.t), Frantsiya (36,5 mln.t) hisoblanadi
1-2
. Lekin, kuzgi bugʻdoyning 
hosildorligining pasayishiga gʻallazorlarda tarqalgan turli xil begona oʻtlar sabab 
bo„lmoqda. Shunung uchun, kuzgi bugʻdoy dalalarida tarqalgan begona o„tlarning 
oila va turlarini aniqlash, kuzgi bugʻdoyning hosildorligining kamayishiga sabab 
bo„layotgan katta zarar keltiruvchi begona oʻtlarga qarshi samarali kurashishni ishlab 
chiqish orqali yuqori va sifatli don hosili yetishtirish bugungi kunda dolzarb 
masalalardan boʻlib bormoqda.
Hozirgi kunda dunyoda 30000 turdan ortiq begona oʻtlar tarqalgan boʻlib, 
ularning 1800 turi oʻta xavfli boʻlib MDH davlatlarida esa 2000 turdagi begona 
oʻtlarning 50 % xavfli hisoblanadi. Bu borada, boshoqli don ekin maydonlarida
tarqalgan begona oʻtlarning biologik xususiyatlari, ularning oila va turlari, 
keltiradigan zararlarini aniqlash, ularga qarshi samarali boʻlgan kurashish chora – 
tadbirlarini ishlab chiqishga alohida e‟tibor qaratilmoqda. Bunda gʻallazorlardagi 
tarqalgan begona oʻtlarni o„rganish va ularga har xil usullarda qarshi kurashish 
natijasida bug„doydan 100 s/ga gacha don hosildorligi olish va sifati talab 
darajasidagi mahsulot yetishtirish bo„yicha tadqiqotlarga alohida itibor qaratilmoqda. 
Respublikamizning tuproq-iqlim sharoiti noqulay boʻlgan Qoraqalpogʻistonning 
turli darajada shoʻrlangan yerlarida kuzgi boshoqli ekinlari yetishtirish hamda uning 
hosildorligini oshirishning eng muhim omillaridan biri, kuzgi bugʻdoy parvarishida 
barcha agrotexnikaviy tadbirlarni, ya‟ni intensiv resurstejamkor texnologiyalarni 
joriy etish, sugʻorish suvlaridan, mineral va organik oʻgʻitlardan samarali 
foydalanish, donli ekinlarni kasallik, zararkunanda va begona oʻtlardan himoya qilish 
eng muhim masalalardan biridir. 2022-2026 yillarga moʻljallangan Yangi 
O„zbekistonning taraqqiyot strategiyasining 30-maqsadida «Qishloq xoʻjaligini ilmiy 
asosda intensiv rivojlantirish orqali dehqon va fermerlar daromadini kamida 2 
baravar oshirish, qishloq xoʻjaligining yillik oʻsishini kamida 5 foizga yetkazish, 
mamlakat oziq-ovqat havfsizligini yanada mustahkamlashda eng avvalo zamonaviy 
agrotexnologiyalarni joriy etish» muhim strategik vazifalar sifatida belgilab berilgan. 
Shuning uchun, Qoraqalpogʻistonning tuproq-iqlim sharoitida kuzgi bugʻdoyzorlarda 
tarqalgan begona oʻtlarning turlari, tarkibi va ularning hududlar boʻyicha tarqalishini 
aniqlash hamda ularga qarshi kurashishda gerbitsidlar me‟yorlarining samaradorligi 
va kuzgi bugʻdoy don hosildorligiga ta‟sirini oʻrganish, shuningdek, ijobiy natijalarni 
amaliyotga keng joriy qilish boʻyicha ilmiy- tadqiqotlar dolzarb hisoblanadi. 
Mazkur dissertatsiya tadqiqoti O„zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 
23 oktyabrdagi PF-5853-son “Oʻzbekiston Respublikasi qishloq xoʻjaligini 
rivojlantirishning 2020-2030 yillarga moʻljallangan strategiyasini tasdiqlash 
toʻgʻrisida”gi Farmoni, 2023 yil 5 apreldagi PQ-113-son “2023 yilda qishloq xoʻjaligi 
1
 
https://www.fao.org/worldfoodsituation/csdb/ru/
 
2
 
https://www.fao.org/3/cc3762ru/cc3762ru.pdf
  

6 
mahsulotlari ishlab chiqarish, qayta ishlashni kengaytirish va qoʻllab-quvvatlashning 
qoʻshimcha chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi Qarori, Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 
14 yanvardagi 25-son “Fermer xoʻjaliklarining yer uchastkalaridan yanada samarali 
foydalanish va qoʻshimcha daromad olishni tashkil qilish chora tadbirlari 
toʻgʻrisida”gi Qarori hamda mazkur faoliyatga tegishli boshqa me‟yoriy huquqiy 
hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishda ushbu dissertatsiya tadqiqot 
ishlari muayyan darajada xizmat qiladi.

Download 0,84 Mb.