Axloq kodeksining asosiy talablari

156 
2. Jamiyat 
qiziqishlarini 
inobatga 
olish. 
Tashqi 
auditor 
faqat 
buyurtmachining emas, balki buxgalteriya hisobotidan foydalanuvchilarning 
barchasining qiziqishlarini inobatga olishi kerak. Mijozning soliq, sud, boshqa 
yuridik va jismoniy shaxslar bilan munosabatini himoya qila turib, auditor himoya 
qiladigan jihatlar qonuniy va adolatli bo’lishini anglashi zarur. Agarda mijozning 
qiziqishlari noqonuniy bo’lsa, u himoya qilishdan bosh tortishi zarur. 
3. Auditorning ob’ektivligi. Talab qilingan ma’lumotlarning aniq hajmigina 
auditorning qaror qabul qilish, tavsiyalar berish va xulosa yozishda ob’ektiv asosi 
bo’lishi mumkin. Auditorlar noto’g’ri axborotni fakt sifatida oshkor qilmasligi 
lozim. Har qanday professional xizmat ko’rsatish davrida auditorlar vaziyatlarga 
va aniq faktlarni ob’ektiv darajada ochib berishlari zarur. 
4. Auditorning e’tiborliligi (ziyrakligi). Professional xizmat ko’rsatish 
davrida auditor maksimal darajada diqqatni tekshirilayotgan ob’ektga jalb qilishi 
lozim. Auditorlar o’z ishiga ziyraklik va jiddiylik bilan yondashishi, auditorlik 
standartlariga rioya qilishi, ishni to’g’ri rejalashtirishi va nazorat qilishi hamda qo’l 
ostidagi mutaxassislarni muntazam tekshirib borishi zarur. 
5. Auditorning mustaqilligi. Auditorlik xizmati ko’rsatish natijasida tuzilgan 
xulosa yoki boshqa hujjatda o’zining mijoz oldidagi mustaqilligini bayon etishi 
lozim. Hisobot tuzish bo’yicha topshiriq qabul qilganda, auditorlar mustaqil 
bo’lishlari va tartiblilik, xolislik va mustaqillik tamoyillariga zid deb e’tirof etilishi 
mumkin bo’lgan har qanday manfaatdorlikdan erkin bo’lishi shart. 
Quyidagi holatlar auditorlarning mustaqilligiga rahna solishi mumkin: 
- mijoz tashkilotning ishi sudda bo’lsa; 
- mijoz tashkilotning ishlarida auditor moliyaviy jihatdan qatnashsa; 
- auditor mijoz oldida moliyaviy va mulkiy bog’liqligi bo’lsa; 
- mijoz tashkilotda qarindoshlari ishlashi munosabati bo’yicha bilvosita 
moliyaviy jihatdan qatnashsa; 
- mijoz tashkilot direktori va boshqa boshqaruv xodimlari bilan qarindosh 
yoki shaxsiy do’stona munosabatda bo’lsa; 
- mijoz tashkilot boshqaruvida auditorning ishtiroki bo’lsa. 

157 
Yuqorida ko’rsatilgan holatlarda mustaqillik tamoyili buzilgan bo’ladi. 
6. Auditorning kasbiy mahorati. Auditor mijozga kerak bo’lgan auditorlik 
xizmatining etarli professional darajasini ta’minlashi lozim. Auditor ma’suliyatni 
o’z zimmasiga olishda ma’lum sohada o’zining mahorati borligiga ishonishi lozim. 
Auditor o’zining kasbiy mahoratiga to’g’ri kelmaydigan professional xizmatdan 
voz kechishi mumkin. Auditorlik tashkiloti muayyan vazifalarni hal qilishda 
mutaxassislarni jalb qilishi mumkin. Auditorning professional malakasi 
qonunchilikda belgilab qo’yilgan. Auditor buxgalteriya hisobi, soliqqa tortish, 
fuqarolik huquqi, auditni tashkil qilish, xalqaro va milliy standartlar bo’yicha 
bilimini oshirib borishi lozim. 
Kasbiy mahorat ikkita bosqichga bo’linishi mumkin: 
A) kasbiy layoqatlilik darajasiga erishish. Kasbiy layoqatlilikni o’zlashtirish 
dastlab umumiy ta’limning yuqori darajada bo’lishini talab etadi, undan keyin 
maxsus ta’lim, tegishli o’quv fanlari bo’yicha bilimlarga tayyorlash va tekshirish 
hamda tegishli kasbiy fanlar bo’yicha imtihonlar o’tkazish, shuningdek, ish 
stajining mavjudligi; 
B) kasbiy layoqatlilikni tegishli darajada saqlab turish. Kasbiy layoqatlilikni 
tegishli darajada saqlab turish bilimlarni muntazam yangilab borishni talab etadi. 
Auditor tekshiruv sifatining nazoratini ta’minlovchi dastur bo’yicha ishlashi lozim. 
7. Mijoz axborotining maxfiyligi. Auditor mijozga xizmat ko’rsatish davrida 
u bilan aloqaning davom etayotganligi yoki to’xtatilganidan qat’iy nazar, uning 
maxfiy axborotlarini sir saqlashi lozim.
Auditor professional xizmat ko’rsatib bo’lganidan so’ng mijozning maxfiy 
axborotini o’zining foydasi, 3-shaxsning foydasi yoki mijozga zarar etkazish 
maqsadida oshkor etmasligi lozim. 
Quyidagi holatlarda mijozning maxfiy axborotini oshkor qilish qonunga zid 
hisoblanmaydi: 
- mijozning ruxsati bilan; 
- sud organlari qarori yoki qonun chiqaruvchi organlar hujjatlariga binoan 
ko’rib chiqilsa; 

158 
- mijoz professional me’yorlariga qarama-qarshi ravishda auditorga nisbatan 
harakatda bo’lsa. 
8. Soliq munosabatlari. Mijoz uchun eng ko’p qulaylik rejimini yaratish 
soliqqa tortish sohasida kasbiy xizmat ko’rsatuvchi auditorning vazifasi 
hisoblanadi. Taqdim etiladigan xizmatlar kasbiy bilimdonlik bilan amalga 
oshirilishi, hech qanday vaziyatda halollik va xolislik tamoyillarini buzmasligi 
kerak. Auditor soliqqa tortishning hamma sohalari bo’yicha qonunchilikka rioya 
etishi zarur: o’zining yoki boshqa shaxslarning manfaatidan kelib chiqib, 
daromadlarni oshirmasliklari lozim.
Professional xizmat ko’rsatish davrida auditor mijozning qiziqishlari bo’yicha 
ish olib boradi. Shunday holatda auditor mijozning soliqlarni to’lash va soliq 
inspektsiyasini aldash bo’yicha hatti-harakatlariga qonunchilik nuqtai-nazaridan 
javob berishi lozim.
Majburiy audit davomida auditor soliqqa tortish bo’yicha xatoliklarni 
aniqlasa, mijoz tashkilotning rahbariyatiga va ichki nazorat bo’limi (taftish 
komissiyasi) ga xatolarni to’g’rilash bo’yicha yozma ravishda ma’lumot berishi 
lozim. Auditor soliq bo’yicha har qanday ko’rsatmalarni faqat yozma ravishda 
berishi lozim. 
9. Professional xizmat uchun haq to’lash. Professional xizmat uchun haq 
miqdori ko’rsatilgan xizmatning murakkabligi, auditorning malakasi, tajribasi, 
professional nufuzi va malakaviy darajasiga bog’liqdir. Xizmat haqi erishilgan 
aniq bir natija, yutuqqa bog’liq bo’lmasligi lozim. Auditor mamlakatda o’rnatilgan 
hisob-kitoblar me’yoridan ortiq ravishda ko’rsatilgan xizmat uchun naqd pul 
ko’rinishida haq olishi mumkin emas. Auditor xizmat ko’rsatish uchun oladigan 
haqning tartibi va shartlari to’g’risida yozma ravishda oldindan mijozni xabardor 
qilib qo’yishi lozim. 
10. Auditorlar o’rtasidagi munosabatlar. Auditorlar bir-birlariga nisbatan 
samimiy bo’lishi lozim. Hamkablari ustidan kasbiy mahorat bo’yicha tanqid qilishi 
mumkin emas. 

159 
Agar auditorlarning mijozi o’zaro almashsa, 1-auditor 2-auditorga yozma 
ravishda uning axborotini berishi lozim. Agar bir auditor 2-auditorga mijoz haqida 
axborot bermasa, u holda 2-auditor ijobiy javob olishga haqqi bor. Auditorlar 
boshqa auditorni yordamga chaqirsa, ular o’rtasidagi munosabat ish yuzasidan 
bo’lishi lozim. 
11. Xodimlarning auditorlik tashkilotlari bilan munosabati. Auditorlik 
tashkiloti xodimlari auditorlik tashkiloti obro’sini ko’tarish va rivojlantirish 
bo’yicha harakat qilishi, boshqa xodimlar va rahbarlar bilan samimiy munosabatni 
qo’llab-quvvatlashi lozim. Auditorlik tashkiloti professional faoliyat bo’yicha 
usullarni amalga joriy etish, o’zining xodimlari malakasi va bilimini oshirish 
bo’yicha doimo qayg’urishi lozim. 
Auditorlar doimo o’zining ishini sidqidildan bajarishi lozim. Auditorlarning 
o’z auditorlik firmalarini tez-tez o’zgartirib turishi axloq me’yorlariga zid holat 
hisoblanadi. Auditor auditorlik tashkilotini tark etayotganida auditorlik tashkilotiga 
tegishli barcha holatlarni to’liq hajmda va vijdonan topshirishi lozim. 
12. 

Download 2,41 Mb.