Akusherlik va genekologiyada hamshiralik ishi

4-moment: homila boshining tashqi burilishi va yelkalarning ichki burilishi 
b) 
Ensa oldinda yotishining orqa turida tug’ruq biomexanizmi 
Maqsad: Ensa oldinda yotishining orqa turida tug’ruq biomexanizmini 
fantomda o’zlashtirish. 
Kerakli asbob anjomlar: fantom qo’g’irchoq 
Bajarish bosqichlari: 
1-moment: homila boshining bukilishi 
2-moment: homila boshining ichki burilishi 
3-moment: homila boshining qo’shimcha bukilishi 
4-moment: homila boshining yozilishi, bosh o’rta qiyshiq o’lcham bilan tug’iladi. 
(10-33 sm) 
5-moment: boshning tashqi yelkalarning ichki burilishi. 
TUG’RUQNI 3-DAVRINI FAOL OLIB BORISH 
Homila tug’ilib, pulsatsiya to’xtagandan so’ng ikkinchi homila bor-yo’qligiga 
ishonch hosil qilish uchun qorin devori paypaslab ko’riladi. 
10ED oksitotsin muskul orasiga yuboriladi. 
Plasentaning ajralganlik belgisi paydo bo’lib,ayolda to’lg’oq tutishi 
boshlanganda1-qo’l bilan qorin devori ustidan kontrtraksiya hosil qilinadi. 
2-qo’l bilan kindik tizimchasidan ushlab,yuqoriga va pastga asta-sekin tortiladi. 
30-40 sekund ichida plasenta tug’ilmasa kindik tizimchasidan tortish to’xtatiladi 
keyingi to’lg’oqni kutiladi. 
Plasenta kindik tizimchasini tortish va bachadonni bosish yordamida ajraladi
Bachadon massaj kilinadi
Plasenta tug’ilgandan so’ng diqqat bilan ko’zdan kechiriladi:(uning 
qobiqlari,bo’laklari,kindik tizimchasi) 

Kindikka birlamchi ishlov berish; 
Kindikni tug’ruqdan keyin qisish vaqti: 
Kindikni erta qisish – 10-15 sekund o’tgach 
Kindikni kech qisish – 3-5 minut o’tgach 
Bugungi kunda kindikni optimal qisish vaqti normal tug’ilgan chaqaloq 
uchun hayotini birinchi minuti o’tgach, chala tug’ilgan chaqaloq uchun esa – 30-45 
sekunddan iborat. 
Kindikni bog’lashni qulay usuli – rezina jgutidir. Plastikli qisqichdan 
foydalansa ham bo’ladi. 
CHAQALOQ HOLATINI APGAR SHKALASI BO’YICHA BAHOLASH 

Bolani ahvolini baholash uchun hayotini 1 va 5 daqiqalarida Apgar shkalasidan 
foydalaniladi.
 
Ballar 
Belgi 
0 
1 
2 
Yurak qisqarishlari soni 
Yo’q 
100dan kam 
100 dan ko’p 
Nafas olishi 
Yo’q 
Sekin betartib 
Ravon 
Muskul tarangligi 
Sust 
Oyoq va qo’llarda 
biroz xarakat 
Faol
Reaksiya (burun 
katetiriga javob) 
Javob 
bermaydi 
Yuzini 
burishtiradi 
Yo’taladi 
Teri qoplamalari rangi 
oq 
Tana och pushti 
oyoq-qo’li ko’k 
Pushtirang
YANGI TUG’ILGAN CHAQALOQ KO’ZLARIGA ISHLOV BERISH 
Tug’ruq yo’llaridan infeksiyalanishini oldini olish maqsadida tug’ilgan chaqaloqda o’z 
vaqtida blenoreyaga qarshi profilaktika o’tkaziladi. 
Profilaktika uchun ishlatiladigan dori vositalari: 
1% tetrasiklin malxami 
0,5% eritromitsin malxami 
Tavsiya etiladi: 
Profilaktika tug’ilgach birinchi soat ichida o’tkaziladi. 
KO’KRAKKA BIRLAMCHI TUTISH 
Maqsad: chaqaloqninng tashqi muhitga, ichak va terisining normal bakterial floraga 
ertaroq ega bo’lishi, laktatsiyaning tiklanishi, ona va bola o’rtasida ruhiy aloqa 
o’rnatilishi, yiringli-septik kasalliklar sonini kamaytirish, me’da-ichak faoliyatining 
tiklanishi, gipoglikemiyaning oldini olish, bachadonning qisqarishi imkon beradi. 
Ko’rsatma: barcha chakaloklarga tugilgandan sung birinchi soat ichida utkaziladi 
Bolani ona ko’kragiga qulay tutish va bola emishga tayyorligiga ishonch hosil qilish 
(qidirish va emish reflekslari mavjudligi) 
onaga ko’krak so’rg’ichlarini qanday qilib bolaga tutish va bir necha tomchi o’g’iz 
sutini siqib chiqarishni tushuntirish, 
bola ogzini ochib, so’rg’ichlarni to’liq og’ziga olishini kutish (surgichni areolasini tulik 
ogziga olishi lozim) 
onaning his-tuyg’ularini so’rash va uning reaksiyasiga e’tibor berish 
Muolaja davomiyligi chegarlanmagan, emizish vaqtida bolaning teri qoplami rangi va 

nafas olishiga e’tibor berish lozim. 
Moneliklar: onada ochiq sil, onasi sitostatik dorilar qabul qilganda, onada OVI/VICh 
musbat bo’lganda. 
TUQQAN AYOLNI VA UNING SUT BEZLARINI PARVARISHLASH 
Kerakli jihozlar: suyuq sovun, steril sochiq, steril doka sharcha. 
Bajarilish tartibi: 
1. Ko’krak bezlari sovunlab iliq suvda yuviladi. Avval so’rg’ichi, sut bezi, qo’ltiq osti bezi 
va qo’ltiq osti yuviladi. 
2. Maxsus sochiqqa atib quritiladi. 
3. Ko’krak uchlari yorilmasligi uchun bolani 15 daqiqadan ortiq emizmaslik kerak.
4. Bolani emizib bo’lgach, 10-15 daqiqa havo vannasi qabul qilinadi, ko’krak bezlari 
ochib yotiladi. 
5. Sog’lom ayol chaqaloqning talabigi qarab ikkala ko’kragida galma-gal emizadi. 
AJRALIB CHIQQAN YO’LDOSH BUTUNLIGINI TEKSHIRISH 
Maqsad: ajralib chiqqan yo’ldosh butunligini aniqlash 
Kerakli anjomlar: steril qo’lqop, latok, pelyonka, qisqich 
Bajarish bosqichlari:
Yo’ldoshni kindik tizimchasidan ushlab kog’onoq pardalarning butunligi, chin va soxta 
tugunlar bor yo’qligi aniqlanadi: 
yo’ldoshni lotokka qo’yib,kog’onoq pardalar yirtilib, plasentaning qo’shimcha 
bo’laklari vabutunligi pelyonka yordamida tekshirib ko’riladi. 
Eslatma: yo’ldosh butunligi buzilganda yoki bo’laklari bachadon bo’shlig’ida 
qolganligiga gumon kilinsa, darhol yordam choralari ko’rsatiladi.
YO’QOTILGAN QON MIQDORINI ANIQLASH 
Kerakli jihozlar: o’lchamli stakan (mernaya krujka), tarozi, pelyonka, lotok 
Bajarish bosqichlari: 
Tug’ruq vaqtida yo’qotilgan qon miqdori o’lchamli stakan yoki tarozi yordamida 
o’lchanadi. Agar salfetka va sharchalar qon bo’lgan bo’lsa, ular ham o’lchanadi. 
Buning uchun avval toza salfetka va sharchalar, so’ngra qon bo’lganlari o’lchanadi, 
ular orasidagi farq umumiy qonga qo’shiladi. Me’yorda yo’qotilgan qon 500 mldan 
oshmasligi kerak. 

TUG’RUQDAN SO’NG BACHADON TUBINI ANIQLASH 
Ilk chilla davrida ayol holati baholanadi: A/D, pulsi, tana harorati, siydik ajralishi, 
bachadon tonusi 
Bachadon tonusi tug’ruqdan keyingi 2 soat ichida-har 15 minutda; 
Keyingi 1soat ichida har 30 minutda; 
Keyingi 3 soat ichida har 1soatda; 
24 soat davomida har 4 soatda tekshiriladi va monitoring varag’iga yozib boriladi.
QORIN AORTASINI MUSHT BILAN BOSISH 
Qo’lni musht qilib qorin devori ustidan bosim bilan qorin aortasi bosiladi. Bosish 
nuqtasi kindik ro’parasida yoki biroz chaproqda joylashadi. Bosimni baholash uchun 
ikkinchi qo’l bilan chov arteriyasi palpatsiya qilinadi Agar puls aniqlansa, musht bilan 
bosim o’tkazish noto’g’ri bajarilayotganligini bildiradi, aksincha puls aniqlanmasa 
to’g’ri bajarilayotganligini bildiradi. Qorin aortasini bosish qon ketish to’xtagunga 
qadar bajariladi.
BACHADONNI BIMANUAL KOMPRESSIYASI 
Qo’llarni obrabotka qilib steril perchatka kiyiladi. 
1-qo’lni qinga kiritib, musht qilib tugiladi, bachadonning oldingi devori ustidan 
bosiladi. 
2-qo’l bilan qorin devori ustidan bachadonning orqa devoriga 1-qo’l yo’nalishiga 
qarab bosiladi. 
Bachadon kompressiyasi bachadon qisqarguncha va qon to’taguncha davom 
ettiriladi. 
YANGI TUG’ILGAN CHAQALOQ ANTROPOMETRIYASINI O’TKAZISH: KO’KRAK 
QAFASI, BOSH AYLANASI, BO’YINI O’LCHASH 
Kerakli jihozlar: tarozi, o’lchov tasmasi, bo’y o’lchag’ich. 
Bajarilish tartibi: 
YANGI TUG’ILGAN CHAQALOQNING O’LCHAMLARI: 
1. To’gri o’lcham (diametr fronto-oipitalis) - burun hansharidan ensa 
do’mbog’igacha: To’g’i o’lcham-12 sm.Aylana o’lcham-34 sm. 
2.Katta qiyshig o’lcham (diametr mento-oipitalis) - ensa do’mbog’idan engakkacha: 
To’g’ri o’lcham-13 sm.Aylana o’lcham-35-36sm. 
3.Kichik qiyshiq o’lcham (diametr suboipito-bregmatika) - ensa ostidagi 
chuqurchadan katta hiqqildoqning oldingi burchagigacha: 

To’g’ri o’lcham-9,5sm.Aylana o’lcham-32sm. 
4.O’rtadagi qiyshiq o’lcham (diametr suboipito-frontalis) - ensa ostidagi 
chuqurchasidan peshananing sochli qismi chegarasigacha: 
To’g’ri o’lcham-10sm.Aylana o’lcham-33sm. 
5.Tik yoki vertikal o’lcham (diametr vertikalis,strachelo-bregmatika)-tepa suyak 
uchidan til osti sohasigacha: 
To’g’ri o’lcham-9,5-10sm.Aylana o’lcham-33sm. 
6.Katta ko’ndalang o’lcham (diametr biparietalis)-tepa do’mboqlar o’rtasidagi eng 
katta masofa-9 sm teng. 
7.Kichik ko’ndalang o’lcham (diametr bitemporalis)-toj chokning eng olis nuqtalari 
o’rtasidagi masofa-8 sm teng. 
YANGI TUG’ILGAN CHAQALOQNING KO’ZLARIGA ISHLOV BERISH 
Maqsad: blennoreyaning oldini olish 
Ko’rsatma: barcha chakaloklarga tugilgandan sung birinchi soat ichida utkaziladi. 
Jihozlar: 1% tetrasiklin yoki eritromitsin malhami (maz) (har bir bola uchun individual 
tyubik); Steril yoki toza bir martalik qo’lqoplar; 
Qo’llarni yuvib, qo’lqoplarni kiyiladi 
Pastki qovog’ini pastga tortib, ikkala ko’zining kon’yunktival qopchasiga bir martadan 
maz suriladi 
Ko’z shilliq pardasiga tyubik tegmasligi lozim! 
Bajarilgan muolaja kasallik tarixiga yozib qo’yiladi. 
Asoratlar: Ko’zning infitseksiyalanishi (aseptika qoidalariga rioya qilmaganda), 
ko’zning mexanik zararlanishi. 
KINDIK QOLDIG’INI DASTLABKI ISHLOVDAN O’TKAZISH VA PARVARISH QILISH 
Maqsad: kindikdan qon ketishi va infeksiya tushishining oldini olish.
Jihozlar: Steril qo’lqoplar, steril tagliklar, steril rezinali xalqa yoki Rogovin qisqichi, yoki 
bmr martalik plastik qisqich, steril qisqich. 
Ko’rsatma: Chakaloklarga majburiy ishlov berish usuli 
Kindik qoldig’iga birlamchi ishlov berish tuqruqdan keyingi birinchi 2 soat ichida 
bajariladi 
Ko’llar yuvilib. Steril qo’lqoplar kiyiladi 
Kindik qoldig’iga rezina xalqa kiritilgan qisqich qo’yiladi 
Ikkinchi qisqich bilan xalqani kindik qoldig’iga kindik xalqasidan 3-4 sm masofada 
qo’yiladi 
Agar bular bo’lmasa (uydagi, mashinadagi tug’ruq) bint yoki bir necha qavat 
qilingan ipni etil spirti yoki aroqda namlab ishlatiladi 

Rezina xalqadan 1sm masofada qo’yiladi 
Kindik qoldig’i quruq va ochiq qoldirlishi lozim. 

CHAQALOQNI TANA HARORATINI SAQLASH(«KENGURU» USULI, «TERINI–TERIGA» 
KONTAKTI) 
“KENGURU” USULINI AMALGA OSHIRISH 
Afzalliklari: 
Bolani tana haroratini, yurak urishi, nafasi va qon saturatsiyasini muqimligini 
ta’minlaydi.Apnoeni kamaytiradi, hatto yo’qotadi.Miyani qon aylanishini 
yaxshilaydi.Bolani bo’shashgan ko’krak muskullarini ushlab turadi.Oshqozondagi 
sutni ichakka o’tishiga yordam beradi.O’pka ventilyatsiyasini yaxshilaydi.O’qchish va 
aspiratsiyani kamaytiradi.Tashqi ta’sirlardan asraydi.Bezovtaligi kamayadi, bola 
tinchlanadi.Laktatsiyani yaxshilaydi, emizishni davomiyligi uzayadi.Ona bolani 
reaksiyasini tushuna oladigan bo’ladi.Bola yaxshi uxlaydi, yig’isi kamayadi, vazni yaxshi 
qo’shiladi.Shifoxona ichi infeksiyasi bilan zararlanish xavfi kamayadi.
Bajarish bosqichlari: 
Ona bolani bu usulda olib yotishga tayyor bo’lishi kerak.Bolani ahvoli o’zgarmas, 
nafas olishi bir me’yorda bo’lishi kerak.Ona o’ziga qulay, yarim o’tirgan holatda 
yotadi. Bolani old tomoni yalong’ochlanib, onani ko’kraklari oralig’iga “fleksi” 
(qurbaqa) holatida yotkaziladi. Bolani qo’liga qo’lqopcha, oyoqlariga paypoqcha 
kiygaziladi. Ona va bolani ustidan issiq choyshab (ko’rpa) yopiladi.Honani harorati 
24ºS va undan yuqori bo’lishi kerak. 
YANGI TUG’ILGAN CHAQALOQLARDA «OG’IZDAN- OG’IZGA» USULIDA SUN’IY 
NAFAS BERISH 
YANGI TUG’ILGAN CHAQALOQLARDA YURAKNI BEVOSITA MASSAJ QILISH 
 
BELGILARI 
Kattalar 
1-8 yoshgacha 1yoshgacha 
Yangi 
tug’ilgan 
chaqaloklar 
Ko’krak qafasini bosish 
soni 
1min 100 martadan kam bo’lmasligi kerak 
1min.nafas olish tezligi 
Xar 6-8 sekund 1nafas (1min. 8-10 nafas)
30 nafas 
Bosish chukurligi 
5 smdan kam 
emas 
5 smgacha 
4 
smdan 
kam emas 
1,5-2,0sm. 
Yurak massaji vaqtida 
qo’lar holati 
Xanjarsimon 
o’simtadan 
ikki barmoq 
yuqoriga 
kaftni 
kaft 
ustiga kapalak 
simon 
Xanjarsimon 
o’simtadan 
ikki barmoq 
yuqoriga 
1-
qo’lning kafti 
qo’yiladi 
So’rg’ichlar orasiga 2ta 
barmok qo’yiladi

qo’yiladi 
Sun’iy nafas va yurak 
massajining nisbati 
30:2 
(1yoki 2 kishi) 
30:2 (1yoki 2 kishi) 
15:2 (2 kishi) 
3:1 
15:2
 
SITOLOGIK TEKSHIRISHGA SURMA OLISH. 
Maqsad: bachadon bo’yni rak kasalligini barvaqt diagnostika qilish uchun 
Ko’rsatma: bachadon bo’yni erroziyasi, yallig’lanish kasalliklari va bachadon bo’yni 
shaklining o’zgarishi. 
Kerakli asbob-anjomlar: steril qo’lqop, pelyonka va paxta sharcha, qin ko’zgulari, 
kornsang, bo’lakchalarga bo’lingan buyum oynachalari. 
Bajarish bosqichlari: 
Bemor ginekologik kresloga yotqiziladi 
Qoshiqsimon qin ko’zgulari yordamida bachadon bo’yni ochiladi 
Kornsang bilan bachadon bo’ynidan

Diagnostika maqsadida bachadon bo’yni shilliq qavatidan qirma olish; 

Diagnostika maqsadida bachadon bo’shlig’i shilliq qavatidan qirma olish; 

Ayollarda sut bezini tekshirish; 

Ayollarda siydik qopini kateterlash; 

Tozalovchi huqna qilish; 

BAZAL HARORATNI O’LCHASH 
Maqsad: gormonal faoliyatni aniqlash
Ko’rsatma: bepushtlik, hayz faoliyatining buzilishi, kontrasepsiya 
Jihozlash: 2 ta simob termometri, vazelin, yozuv daftarchasi, ruchka. 
Test o’tkazish haqida ayollar bilan suhbatlashish. 
Ayol daftarga grafalar bo’yicha qo’yidagilarni yozadi: kalendar kuni, hayz sikli kuni, 
to’g’ri ichak harorati, tana harorati va eslatma. 
Ayolga tushuntirish kerak: ertalab to’shakdan turmasdan xar kuni bir vaqtda chapga 
yonboshlab bitta termometrni vazelin surtib to’g’ri ichakka 2-3 sm ichkariga kiritadi, 
ikkinchisini - qo’ltiq ostiga 15 daqiqaga qo’yiladi. 
Haroratni 7-10 minut davomida o’lchanadi, termometrdagi ko’rsatkichni tegishli 
grafaga yoziladiTahlil: Normada bazal harorat ikki fazali, 14 kunigacha birinchi 
fazada 37 
0
S gacha, 14 chidan 26 kungacha – ikkinchi fazada 37 
0
Sdan yuqori. 
Orasidagi farq 0,5 
0
S gacha bo’lishi kerak. 
Monofazali harorat (37 
0
S past) - bu butun sikl davomida ovulyatsiya yo’qligidan 
dalolat beradi. 

Tashqi jinsiy a’zolarni ko’zdan kechirish; 

Qinni ko’zgular yordamida tekshirish; 

Ginekologik bemorlarni bimanual (ikki qo’llab) tekshirish; 

Qindan tozalik darajasini aniqlash uchun qindan surtma olish; 

Qindan gormonal holatini aniqlash uchun surtma olish; 

Bakteriologik va bakterioskopik tekshiruvga surtma olish; 

Diagnostik tekshiruvlar uchun ayollarni tayyorlash; 

Qinga (tabletka, malham, shamcha va h.k) dori moddalarini kiritish; 

Spermagramma uchun sperma yig’ishni o’rgatish 

Ishlatilgan tibbiy asbob - anjomlarlarni zararsizlantirish 
 
 
 

100095, Toshkent sh, Olmazor tumani, Ziyo kо‘chasi, 76-uy
Tel: +99871246-90-38 / Veb-sayt: www.ipitvet.uz /
PEDAGOGIK INNOVATSIYALAR, KASB-HUNAR TA’LIMI
BOSHQARUV HAMDA PEDAGOG KADRLARNI QAYTA 
TAYYORLASH VA ULARNI MALAKASINI OSHIRISH INSTITUTI