| Kiprikchalar tashqi ko’rinishidan mayla tukchalarga o’xshagan bo’lib, tebranuvchi epiteliy hujayralarning apikal qismi yuzasini qoplab turadi. Ularning soni 250-300 taga yetadi. Kiprikchalar xuddi protoplzamatik o’simtalarga o’xshab, tashqi tomondan hujayra apikal qismidagi membrana bilan qoplangan bo’ladi. Kiprikchalarga o’ziga xos morfologik tuzilishga ega. Ularning ko’ndalang kesimi mikrokopda ko’rilganda markazida bir juft, periferik qismida esa 9 juft mikronaychalar borligi aniqlangan. Elektron mikroskop yordamida o’rganilganda ular hujayra sitoplazmasining apikal qismida joylashgan bazal tanachalar bilan bevosita tutashganligi ma’lum bo’ldi. Kiprikchalarning uzunligi bo’ylab mikronaychalar o’tgan bo’lib, ular ko’ndalang kesimining o’lchami 200-250 A ni tashkil qiladi. Mikronaychalarning ikkitasi, odatda, kiprikchaning o’rtasida, qolgan 9 jufti chekka qismida joylashgan bo’ladi.
Ayrim umurtqasiz va tuban hayvonlarda bazal tanachalar tolachalar hosil qilib, ular yig`indisi epiteliy hujayra sitoplazmasining ichki qismida qilpillovchi kiprikchalar ildizini hosil qiladi. Odatda, kiprikchalar uzluksiz tez harakatlanib turadi. Kiprikchalarning ana shu harakati-tebranish xususiyati tufayli ular bir qavatli, ko’p qatorli kiprikli prizmasimon yoki qilpillovchi epiteliy deyiladi. Kiprikchalarning asosiy vazifasi: nafas yo’llaridagi havoni tozalab, ilitib berishdan, havo bilan kirgan yot zarrachalarni tutib qolishdan iborat. Ular uzlukiz harakatlanib turishi tufayli epiteliy yuzasiga chiqib turgan suyuq moddalar bir tomonga oqadi. Jinsiy yo’llarda esa jinsiy hujayralarning harakatini ta’minlaydi.
|
