10-MAVZU. FUQAROLIK ISHLARINING SUD VA BOSHQA ORGANLARGA TAALLUQLILIGI
Tayanch iboralar: taalluqlilik tushunchasiva turlari, fuqarolik ishlarining sudlarga taalluqliligi, fuqarolik ishlarini sudga taalluqliligi haqidagi qoidalarga rioya qilmaslik oqibatlari, fuqarolik, mehnat, oila, uy-joy va boshqa huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizoli ishlarning sudga taalluqliligi, davlat organlari va boshqa organlar, shuningdek mansabdor shaxslarning xatti-harakatlari (qarorlari) ustidan berilgan shikoyat va ariza bo‘yicha ish yuritish hamda alohida tartibda ko‘riladigan ishlarning sudga taalluqliligi, bir-biri bilan bog‘lik bir kancha talablarning sudga taalluqliligi.
Dars o‘tish vositalari: mavzu nazariy ahamiyat kasb etishi bilan uni asosan ma’ruza tarzida O‘zbeksiton Respublikasi Prezidenti tomonidan sud -huquq sohasini isloh qilishga qaratilgan vazifalari hamda Oliy sudning Plenum qarorlarining - normalarini sharhlash orqali yoritiladi hamda zaruratga qarab savol-javoblar uyushtiriladi.
Dars o‘tish usullari: darsning mohiyatini ijtimoiy-gumanitar fanlar yutuqlaridan foydalangan holda yorqin tahlil qilish va seminarda har bir talabaning fikrini eshitish bilan yakunlanadi.
Fuqarolik ishlarining sudlovga talluqliligi fuqarolik protsessual qonunchilikda belgilangan asoslar bo‘yicha hamda O‘zbekiston Respublikasining Sudlar to‘g‘risidagi qonunida belgilangan tartib va qoidalar asosida sudlovga talluqliigi belgilanadi.
Sudga talluqli ishlar FPK ning 31-32-moddalarida belgilangan asoslarga ko‘ra aniqlanadi. Ushbu moddalarga asosan sudlarga qo‘yidagi ishlar talluqli bo‘lishi mumkin.
1.Taraflardan hech bo‘lmaganda bittasi fuqaro bo‘lgan nizolarga bo‘lgan doir ishlar, qonunda bunday nizolarni hal qilish xo‘jalik sudi yoki boshqa organlarga topshirilgan ishlar bundan mustasno.
2.FPK ning 279-moddasida sanab o‘tilgan alohida tartibda ko‘riladigan ishlar.
3.Qonun bilan sudlarning vakolatiga berilgan boshqa ishlar bunday ishlarga,
A.Fuqarolik, oila, mehnat, uy-joy huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizolarga oid ishlar davlat organlari va boshqa organlar, Shuningdek, mansabdor shaxslarning xatti-xarakatlari qarorlari ustidan berilgan shikoyatlar va arizalar to‘g‘risidagi ishlar 26-29 boblarda belgilangan.
B.Bir tomondan davlat tashkilotlari, ikinchi tomondan temir yo‘l va havo transportida tegishli xalqaro shartinomalar asosida tuziladigan to‘g‘ri xalqaro temir yo‘l va havo yo‘llarida yuk tashish shartnomalaridan kelib chiqadigan nizolarga oid ishlar.
V.Chet el fuqarolari, fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar yoki chet el fuqarolari va tashkildotlari ishtirok etayotgan ishlar va boshqalar.
Bundan tashqari FPK da ishlarninng sudlovga tallulqligi ko‘rsatilgan. Jumladan, FPK ning 32- moddasida bir biri bilan bog‘liq bqlib, ba’zilari sudga, ba’zilari esa xo‘jalik sudiga talluqli bo‘lgan bir qancha talablar birlashtirilganida, bu talabldarning hammasi suda ko‘rilishi kerak.
Fuqarolik sudlariga talluqlilik fuqarolarning sha’n va qadr qimmatiga ta’sir ko‘rsatuvchi davlat organlari yoki fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlarining noqonuniy qarorlaridan kelib chiqadigan qonunga xilof harakatlar to‘g‘ridan to‘g‘ri sud tartibida hal qilinishi kerak.
Fuqarolik ishlariga talluqlilik fuqarolarning mehnat qilish huquqlaridan ham kelib chiqishi mumkin. Masalan xodimning ishdan noqonuniy bo‘shatishi yoki uni boshqa ishga ishchidan so‘ramasdan o‘tkazish harakatlar noqonuniy hisoblanib mehnat kodeksiga qarshi harakatlar hisoblanadi va ushbu turdagi ishlar bevosita fuqarolik ishlarini ko‘ruvchi sudlarga talluqli bo‘ladi.
Bundan tashqari fuqarollarning uy-joy huquqlarini buzuvchi xatti xarakatlar natijasida kelib chiqadigan nizxolar ham bevosita fuqarolik sudlari tomonidan hal qilinishi lozimdir.
Yuqoridla qayd qilingan ishlar sodir etilishiga qarab sudgacha ham hal qilinishi mumkin agarda huquqbuzar o‘zining aybini tan olsa, zarar ko‘ruvchiga nisbatan zararni ixtiyoriy ravishda o‘zaro keliShuv asosida undirib bersa yoki ushbu nizolar kasaba uyushma tomonidan hal qilinmasa u holda ishlar mehnat nizolari komissiyalarida ham hal qilinishi mumkin.
Mehnatga oid nizolar o‘z mazmuniga ko‘ra ikki guruxga bo‘linadi, birinchisi mehnat shartlarini belgilash yoki o‘zgartirish to‘g‘rimsida kelib chiqadigan nizolarga va ikkinchidan, qonun shartnoma yoki ichki mehnat qoidalari bilan belgilangan mehnat shartlarini qo‘llanish bilan bog‘liq nizolarga bo‘linadi.
Qonunda belgilanishicha mehnat nizolari komissiyasi mehnat bilan bog‘liq nizolarni ishchining arizasi berilgan kundan boshlab 10 kundan kechiktirmasdan ko‘rib chiqilishi kerak. Nizo ariza bergan xodimning ishtirokida ko‘rib chiqiladi. Xodimning ishtirokisiz nizoni hal qilish uning yozma arizasi bo‘lgan taqdirdagina amalga oshirilishi mumkin.
Agarda mehnat nizolarini ko‘ruvchi komissiya tomonidan ma’lum ish o‘z vaqtida ko‘rib chiqilmasa u holda manfaatdor shaxs ariza bilan Ushbu nizoni hal qilish uchun tuman shahar sudiga FPK ga muvofiq murojaat etishi mumkin.
Fuqarolik sudloviga talluqlilik huquqlari amaldagi qonundlar bo‘yicha sudlar tomonidan ko‘riladigan va nikoh va ihoilaga oid nizolar bo‘lib, asosan qo‘yidagilar Kirishi mumkin, nikohning tugatilishi er yoki xotinning vafoti, nikoh er yoki xotinning birini yoki ikkalasini ajratish yo‘li bilan vash u bilan bog‘liq nizolarni, masalan bolalar to‘g‘risidagi, mulk to‘g‘risidagi va boshqa ishlar bo‘lishi mumkin.
Bu erda shuni ham ta’kidlab o‘tish kerakki agarda er va xotinning nikohini bekor qilishda ularning voyaga etmagan farzandlari bo‘lmasa u holda makur turdagi ishlar FXDYO organlari tomonidan ular o‘rtasidagi nikoh shartnomasi bekor qilinishi mumkin.
Bundan tashqari fuqarolik sudlov ishlariga talluqlilik masalalari uy-joy munosabatlaridan kelib chiqadigan nizolardan ham bo‘lishi mumkin. Masalan uy-joy to‘g‘risidagi kodeksning 104-113-moddalarida ko‘rsatilgan holatlarda, ya’ni tura rjoy joylar o‘zboshimchalik bilan egallangan hollarda uyning xavfli bo‘lgan hollar bunday uylarda yashovchilarni, xizmat bilan bog‘liq bo‘lgan turar joylardan, yotoqxonalardan va mehmonxonalardan ko‘chirish to‘g‘risidagi ishlar sudlarga talluqli bo‘lmasdan, ma’muriy organlarga, ya’ni prokuratura organlariga talluqli bo‘ladi. Uy joy kodeksining 119-123-moddalarida belgilangan tartibda.
| 