58
XULOSA
“Farhod va Shirin” Alisher Navoiyning epik poeziya sohasidagi alohida
katta muvaffaqiyatidir. O‘zbek, fors – tojik, ozarbayjon adabiyotlarida ishqiy
sarguzasht qissalar uzoq tarixga ega bo‘lib, ishqiy mojarolar bilan to‘lib – toshgan
bunday manzumalar asosida muayyan g‘oyaviy niyatni ifodalaydigan asarlar
yaratish katta mahorat sanalgan.
Navoiy o‘zining doston ustidagi ishida epik poeziya an’analari ichiga chuqur
kirib boradi, o‘rni bilan ularga tanqidiy munosabatda bo‘ladi. “Farhod va Shirin”
asosiy e’tibori bilan ishqiy – romantik dostonchilik an’analari asosida yaratilgan
bo‘lsada, shoir bu doirada cheklanib qolgan emas. O‘quvchi dostonda mifologik
lavhalar (Farhodning Oinai iskandariy sirlarini bilish uchun Yunonga otlanib,
og‘zidan o‘t chiqarib turuvchi ajdaho va “Avesto”da zulmat ramzi sifatida
gavdalangan Ahramanga qarshi kurashi)ni ko‘radi. “Farhod va Shirin” dostonining
syujeti, kompozitsion qurilishi, obrazlar qiyofasi, tasvir vositalaridagi xalq og‘zaki
ijodiyoti izlari Navoiyning xalqning bu bebaho xazinasiga katta boylik sifatida
qaraganligini ko‘rsatadi. Alisher Navoiy ishqiy sarguzasht qissalarning an’anasi
doirasida ijtimoiy – siyosiy masalalar borasida ham keng ko‘lamda bahs yuritish
imkoniyatini kashf etadi. Adib shu maqsadda Farhod obrazining tarixini yaratishni
maqsad qilib qo‘yadi va dostonda hamma diqqatini Farhodning tug‘ilishidan
boshlab uning murakkab sarguzashtlarini tasvirlashga qaratadi. Shu tarzda asarda
keltirilgan har bir masalaning qo‘yilishi va izchil hal etilishiga zamin yaratadi.
Alisher Navoiy faqat so‘z san’atining buyuk namoyondasi, olamshumul
ahamiyatga molik bo‘lgan ijodkorgina emas, ta’lim – tarbiya sohasida jiddiy
fikrlarni bildirgan, bu sohada nazariy fikrlarni aytish bilan cheklanmasdan, katta
hajmdagi amaliy faoliyat bilan shug‘ullangan benazir mutafakkir hamdir.
“Mahbub ul-qulub” asarida bilim olib mustaqil mushohada yurita
olmaydigan insonni “ustiga kitob ortilgan eshak”ka qiyoslaydi va “nodon” deb
ataydi. Shuningdek, ulug‘ shoir asarida o‘quvchini chiroyli yozuvni, yozma nutq
malakasini egallashga undaydi. U yod olish usulining imkoniyat va afzalliklarini
targ‘ib qildi. Jumladan, Farhod haqida gapirib:
59
Agar bir qatla ko‘rdi har sabaqni,
Yana ochmoq yo‘q erdi ul varaqni.
…O‘qub o`tmak, uqub o‘tmak shiori,
Qolib yodida sahfa – sahfa bori, ─ degan misralarni bitadi.
Bugungi yoshlarimiz qiyofasida ham Navoiy idealidagi Farhodga xos
xislatlar mavjud desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Chunonchi, yoshlarimizning
bunyodkorlik ishlari, asriy tog‘larni zabt etishi, yer qa’ridan oltin qazib olishi,
osmono‘par imoratlarni qurishi, mamlakatni bog‘u bo‘stonga aylantirishi, ilm – fan
bobida dunyo olimlarini hayratda qoldirishi Navoiy orzularining hayotiy va real
ekanligidan dalolatdir. Navoiy nafaqat o‘zbek adabiyotida, balki jahon
adabiyotidagi eng yorqin siymolardan biridir. Bu buyuk bobokalonimiz qoldirgan
ulkan merosda olam va odamga bog‘liq bo`lgan hodisalar favqulodda teran nigoh
bilan tahlil etilgan. Ularda inson mohiyati, uning ijtimoiy vazifasi, burch va
mas’uliyatlari, imkoniyat va ojizliklari yuksak badiiy ohanglarda tasvirlangan.
Prezidentimiz I.Karimov ta’kidlaganidek, “O‘zbek xalqi ma’naviy dunyosining
shakllanishiga g‘oyat kuchli va samarali ta’sir ko‘rsatgan ulug‘ zotlardan biri — bu
Alisher Navoiy bobomizdir. Biz uning mo‘tabar nomi, ijodiy merosining
boqiyligi, badiiy dahosi zamon va makon chegaralarini bilmasligi haqida doimo
faxrlanib so‘z yuritamiz. Alisher Navoiy xalqimizning ongi va tafakkuri, badiiy
madaniyati tarixida butun bir davrni tashkil etadigan buyuk shaxs, milliy
adabiyotimizning tengsiz namoyondasi, millatimizning g‘ururi, sha`nu sharafini
dunyoga tarannum qilgan o‘lmas so‘z san’atkoridir”.
Alisher Navoiy ijodining qimmati adabiyotshunos olimlar tomonidan
atroflicha o‘rganilgan. Shuning uchun adabiyot darslarida mavzuni bayon etish,
asar mazmuni haqida gapirish, qahramonlar sarguzashti, kurashini hikoya qilish,
obrazlarni ijobiy yoki salbiyga ajratishning o‘zi yetarli emas. Aslida yozuvchining
(ijodkorning) ichki olami, dunyoni talqin etishi, hayot voqealarini bayon etish
san’ati, jamiyatga munosabati, eng muhimi, san’at vositasida kitobxonni
ezgulikka, yuksaklikka yetaklashi, poetik mahorati, ijodiy metodi, falsafiy – estetik
qarashlarini topa olish, uni o‘rganish badiiy asarda mavjud bo‘lgan yangi olam,
60
yangi dunyo kishisining xarakterini topa olish va uni kitobxonga yetkaza olish
san’atiga ega bo‘lgan o‘qituvchigina o‘quvchiga madaniy, ma’naviy oziq bera
oladi va uni ijodiy fikrlashga undaydi. Adabiyot o‘qituvchisi Alisher Navoiyning
“Hayrat ul-abror”, “Farhod va Shirin”, “Layli va Majnun”, “Sab`ai Sayyor”,
“Saddi Iskandariy” dostonlarini tahlil qilar ekan, uni bugungi kun bilan bog‘lashi
zarur. Bugun Navoiy orzu qilgan qahramonlar mustaqillik davrida qurilgan
koshonalarda hayot kechirmoqdalar, yuksak maqsadlar sari intilmoqdalar.
Demak, Navoiyni anglash u yaratgan asarlari mazmunini o‘rganishgina emas, balki
bugungi kun qahramonlarining vatanparvarligi, mehnati, bilimi, iste‘dodi bilan
yuzaga kelgan mo‘jizalarni anglash hamdir.
|
