partiyalarning bo'limlari tuzilishi ham taqiqlanadi;
Terrorchilik,
narkobiznes
va
uyushgan
jinoyatchilikka
ko'maklashadigan, shuningdek, boshqa g'arazli maqsadlarni ko'zlovchi diniy
tashkilotlar, oqimlar, sektalarning faoliyat ko'rsatishi;
143
Yashirin diniy faoliyat bilan shug'ullanish;
Davlat ro'yxatidan o'tmagan diniy tashkilotlarning faoliyat ko'rsatishi;
Qonunning yuqorida qayd etilgan qoidalariga amal qilmagan fuqarolar jinoiy
javobgarlikka tortiladilar. Diniy tashkilotlar faoliyati esa tugatiladi.
Davlat va diniy tashkilotlar qonunga og'ishmay amal qilsalar, jamiyatda
siyosiy barqarorlik mustahkam bo'ladi va fuqarolar totuvligi tola qaror topadi.
3. O‘ZBEKISTONDA RASMIY RO‘YXATDAN O‘TGAN DINIY
KONFESSIYALAR VA TASHKILOTLAR.
«Konfessiya» so`zi (lotincha
«confessio» ) o`zbek tiliga aynan tarjima
qilinganda «e`tiqod qilish» degan ma`noni anglatadi. Umuman olganda diniy
konfessiya deganda muayyan diniy ta`limot doirasida shakillangan va o`ziga xos
xususiyatlarga ega e`tiqod va ushbu e`tiqodga ergashuvchilar jamoasi tushuniladi.
Bir din doirasida vujudga kelgan bo`lsada, aqidalar borasida farqlanadigan jamoalar
ham diniy konfessiaylar jumlasiga kiradi. Shuni inobatga olgan holda, mutaxassislar
hozirgi kunda dunyoda yuzlab diniy konfessiyalar mavjud, deb hisoblaydilar
15
.
Xozirgi kunda O`zbekistonda 16 ta diniy konfessiya va 2250 ga yaqin diniy
tashkilotlar faoliyat yurutmoqda. Jumladan, diniy tashkilotlar –
2056 ta islomiy tashkilotlar;
157 ta xristian tashkilotlari;
8 ta yahudiy tashkilotlari;
6 ta bahoiy jamoasi;
1 ta Krishnani anglash jamiyati;
1 ta Budda ibodatxonasi;
1 ta Bibliyani anglash jamiyati mavjud
16
.
Masjidlardan eng ko`pi Samarqand viloyatida bo`lib, u yerda 285 ta masjid
faoliyat yuritadi. Toshkent viloyatida 221 ta, Farg`ona viloyatida 192 ta masjid
ro`yxatga olingan
17
. Diniy tashkilotlar orasida ta`lim muassasal ari alohida ahamiyat
kasb etadi. O`zbekiston Musulmonari idorasi tarkibida 9 ta o`rta maxsus islom bilim
yurtlari (madrasa), Toshkent islom instituti, Mir Arab oliy madrasasi faoliyat olib
boradi. Shuningdek, Rus provaslav cherkovining Toshkent va O`zbekiston
yeparxiyasining Toshkentprovaslav seminariyasi hamda Toshkent protestant
seminariyasi shular jumlasidandir. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasi
huzuridagi Din ishlari bo`yicha qo`mita har bir diniy konfessiya vakillarini o`zlari
uchun muqaddas bo`lgan joylarga ziyoratga jo`natish masalari bilan ham
shug`ullanib keladi. Jumladan musulmonlardan 10 mimgdan oshig`i Umr a, 7200
nafari Haj ziyoratlariga yuborilgan. Shuningdek, xristian va yahudiylar ham har yili
Isroilning Quddus shahriga, Rossiy va Gretsiya davlatlariga ziyoratga borishadi.
15
А.Очилдиев, Ж.Нажмиддинов. Миссионерлик:моҳият, мақсадлар, оқибатлар ва олдини олиш йўллари. (юз
саволга
юз жавоб) «Тошкент ислом университети» нашриёти-матбаа бирлашмаси. Т.: 2009.
16
Qalampir.uz
17
Azon.uz
144
2018 yilning aprel oyida 130 dan ziyod provaslav xristianlar Isroilning Quddus
shahriga ziyoratni amalga oshirdilar.
Quyida ular haqida qisqacha ma`lumotlar beriladi.
1. Islom dini. Musulmonlar O`zbekistondagi eng yirik diniy konfessiyani
tashkil qiladi. Bunga albatta hech kimga sir emaski islom dini VIII-IX asrlardan beri
xalqimiz tarixi va ma`naviyatining ajralmas qismidir. O`zbekiston musulmonlari
islomning sunniylik yo`nalishi, hanafiyya mazhabiga e`tiqod qiladilar. Islom dini va
uning xalqimiz ma`naviyatida tutgan o`rni va din asoslari hamda marosimlari haqida
keying mavzularda alohida to`xtalib o`tiladi. O`zbeliston musulonlari idorasi
musulmonlarning asosiy muassasi hisoblanadi. Bu tashkilotga 1943-yilda asos
solingan. Dastlab tashkilot “O`rta Osiyo va Qozog`iston musulmonlarining Diniy
boshqarmasi” deb yuritilgan. 1943-yil 20-oktabrda Toshkent shahrida O`rta Osiyo
va Qozog`iston ulomolarining 1-qurultoyi bo`lib o`tadi. Mazkur quriltoyda Diniy
boshqarmaga asos solinadi va uning rahbari etib Eshon Boboxon saylanadi. Diniy
boshqarma tarkibida mintaqadagi beshta respublika – O`zbekiston, Tojikiston,
Turkmaniston, Qirg`iziston va Qozog`istonda qozilar rahbarlik qiladigan Diniy
boshqarmaning vakillari tuzilgan.
O`rta Osiyo va Qozog`iston musulmonlarining Diniy boshqarmasi
mintaqadagi islom tarixi va madaniyatini ateistik tuzum sharoitida saqlab qolish,
musulmonlarda birdamlik tuyg`usini kuchaytirish, ulamolarni jipslashtirish hamda
islom dunyosiga O`rta Osiyo va Qozog`iston musulmonlarini tanishtirishda ijobiy
o`rin tutgan. Shuningdek, Diniy boshqarmajamiyatda umuminsoniy qadriyatlarni
targ`ib etish va ma`naviy-axloqiy tarbiya yo`nalishidagi ishlarga salmoqli hisa
qo`shgan.
Mintaqa mamlakatlari mustqillikni qo`lga kiritganlaridan so`ng, 1992
yilning iyunida O`rta Osiyo va Qozog`iston musulmonlarining Diniy boshqarmasi
Movarounnah musulmonlarining Diniy boshqarmasiga aylantirildi. 1995 yilning
dekabrida O`zbekiston mulmonlari idorasi (O`MI) tuzilgan. Xozirgi kunda O`MI
tarkibiga 2056 ta masjid, to`qqizta madrasa – o`rta maxsus bilim yurti, shulardan
ikkitasi ayol-qizlar bilim yurti, Toshkent Islom institute (TII), Mir Arab oily
madrasasi, Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi, “Hadis”, “Fiqh”,
“Kalom”, “Aqida”,“ Bahouddin Naqshband nomidagi tasavvuf” ilmiy maktablari va
“Movaraunnahr” nashriyoti kiradi. O`MI tarkibidagi madraslar alohida ahamiya
kasb etadi. 2017-yilning noyabr oyi hisobotiga ko`ra 2 ta oily va 10 ta o`rta-maxsus
islom bilim yurtlarida jami bo`lib 1497 nafar talaba ta`lim oladi.
1. Toshkent islom instituti. Talabalar soni 366 nafar.
2. Mir Arab oily madrasasi (Buxoro). Talabalar soni 60 nafar.
3. “Ko`kaldosh” bilim yurti. (Toshkent) T alabalar soni 138 nafar.
4. Sayyid Muhyiddin mahdum bilim yurti. (Andijon) Talabalar soni 123
nafar.
5. Mir Arab bilim yurti. (Buxoro) Talabalar soni 131 nafar.
6. “Hidoya” bilim yurti. (Namangan) talabalar soni 133 nafar.
7. Fahriddin ar-Roziy bilim yurti. (Urganch) talabalar soni 117 nafar.
145
8. Xoja Buxoriy bilim yurti. (Kitob) talabalar soni 122 nafar.
9. Muhammad al-Beruniy bilim yurti. (Nukus) talabalr soni 119 nafar.
10. Imom Termiziy bilim yurti. Termiz shahrida. (2020-yil 8-iyun kuni 24-
son O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi ro`yxatidan o`tqazildi.)
11. Xadichai Kubro ayol-qizlar bilim yurti. (Toshkent) talabalar soni 108
nafar.
12. Jo`ybori kalon ayol-qizlar bilim yurti. (Buxoro) talabalar soni 80 nafar.
O`MI yangi tahrirdagi nizomi Ta`sischilar yig`ilishining 2013 yil 29
avgustdagi qarori bilan tasdiqlanib, 2013-yil 6-dekabrda O`zbekiston Respublikasi
Adliya vazirligi tamonidan ro`yxatga olingan.
Nizomga muvofiq, O`Mining oily rahbar organi Ulamolar kengashi
hisoblanadi. Ulamolar kengashi kengash raisi (O`MI raisi, muftiy), uning
o`rinbasarlari (O`MI raisi o`rinbosarlari) va jami 35-45 ta a`zolar (Qoraqolpog`iston
Respublikasi musulmonlari qoziyoti qozisi, O`MIning viloyatlar va oshkent shahar
vakillari (bosh imom-xatiblar,) nashriyotlar, diniy o`quv yurtlari rahbarlari, O`MI
mas`ul xodimlari, masjidlar imom-xatiblari, respublikadagi taniqli islomshunos
olimlar va mutaxassislar) dan iborat bo`lgan miqdorda Ulamolar kengashi
yi`g`ilishida saylanadi. Ulamolar kengashi yiliga kamida 2 martya chaqiriladi.
Ulamolar kengashi yig`lishi orasidagi davrda O`MIning faoliyatiga Oliy
Hay`at rahbarlik qiladi. Oily Hay`at a`zolari 15-21 ta a`zo miqdorida, muftiyning
tavsiyasi bilan Ulamolar kengashi tamonidan saylanadi.
O`MI raisi – muftiy Ulamolar kengashi yig`ilishida ochiq ovoz berish yo`li
bilan behs yil muddatga saylanadi.
O‘MI tarkibida xalqaro aloqalar, masjidlar, fatvo, ta’lim va kadrlar
tayyorlash, xotin-qizlar masalalari bo‘yicha, huquqshunoslik, kutubxona,
«Movarounnahr» nashriyoti, shuningdek, diniy mahsulotlarni ekspertiza qiluvchi va
taftish hay’atlari va boshqalar mavjud. Idora tomonidan “Hidoyat” va “Muminalar”
jurnallari hamda “Islom nuri” gazetasi nasr qilinadi.
Bugungi kunga qadar O`MIni O`rta Osiyo va Qozog`iston musulmonlarining
Diniy boshqarmasi davrida Eshon Boboxon ibn Abdulmajidxon (1943-1957),
Ziyovuddin ibn Eshon Boboxon (1957-1982), Shamsuddinxon Boboxonov (1982-
1989), Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf (1989-1992), Movarounnahr
musulmonlari idorasi davrida Muxtorjon Abdulloh Buxoriy (1993-1997),
Abdurashid Qori Abdulmo`min Qori Bahromov (1997-2006) lar idora raisi-muftiy
lavozimida faoliyat olib bordilar.
Xozirda O`MI raisi-muftiy Usmonxon Alimovdir. 2006-yil 8-avgust kuni
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy lavozimiga saylangan. Usmonxon
Alimov 1950-yil 1-yanvarda Samarqand viloyatida tug‘ilgan. U Buxorodagi Mir
Arab madrasasida, Toshkent Islom institutida, Marokashdagi Qaroviyin
universitetida tahsil olgan. Usmonxon Alimov davrida islom din sohasida ko‘plab
ishlar amalga oshirilganligini ko‘rishimiz mumkin. Masalan Hastimom majmuasi,
Shohi-zinda va boshqa ziyortgohlar ta’mirlandi. O‘zbekiston islom sivilizatsiya
markazi, O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi tashkil qilindi.
O`MI bugungi kunda musulmonlarga is lom ahkomlarini yetkazish, ibodat
va diniy marosimlarni hanafiy mazhablari talablari asosida to`lqonli o`tkazish,
ma`rifiy islom va diniy bag`rikenglik g`oyalarini targ`ib qilish, diniy mtaassiblikka
146
qarshi kurash, islom ta`limoti va tarixiga oid asarlarni to`plash va o`rganisg
muqaddas ziyoratlarni tashkil etish va xayriya yordami ko`rsatish, masjid va
muqaddas qadamjolarni ta`mirlash va obodonlashtirish xalqaro islomiy tashkilotlar
bilan aloqalarni rivojlantirish yo`nalishlarida kengqamrovli ishlarni amalga
oshirmoqda.
2. Rus provaslav cherkovi.
O`zbekistonda islom dinidan so`ng xristianlik dinining provaslav yo`nalishi
vakillari e`tiqod qiluvchilar soni bo`yicha ikkinch o`rinda turadi. Ma`lumotlarga
qaraganda mamalakatimiz aholishining 3.5 foizga yaqini o`zini provaslav deb biladi.
Ularning aksariyatini rus millatiga mansub vakillar tashkil qiladi. Respublika
bo`yicha 38 ta provaslav diniy tashkiloti mavjud. Jumladan, Toshkent va O`rta
Osiyo eparxial boshqarmasi (Toshkent), Seminariya (Toshkent), 2 ta ayollar
(Toshkent sh. va Toshkent sh. Do`stabod sh.) 1 erkaklar monastri (Chichiq sh.)
hamda 33 ta ibodatxona (Toshkent sh. 4 ta, Qoraqolpog`iston Respublikasida 1 ta,
viloyatlarda: Andijonda -1, Buxoroda-2, Jizzaxda -1, Navoiyda -3, Nmanganda -1,
Samarqandda -4, Sirdaryoda -3, Surxondaryoda -1, Toshkentda -7, Farg`onada -3,
Qashqadaryoda -1, Xorazmda -1.) ro`yxatdan o`tgan.
3. Rim katolik cherkovi administraturasi.
Bugungi kunda O`zbekiston xududida 5 ta diniy katolik tashkiloti – 1 ta
markaz (Toshkent sh.) 4 ta cherkov (Buxoro, Samarqand, Urganch va Farg`ona
shaharlarida) rasmiy faoliyat ko`rsatmoqda. Shuningdek Toshkent shahrida Rim
katolik cherkovi “Tereza Ona ordeni” xayriya tashkiloti ham faoliyat ko`rsatmoqda.
4. Arman apostollik cherkovi.
Arman apostollik cherkovi – eng qadimiy xristian cherkovlaridan biri bo`lib,
milodiy I asrda yuzaga kelgan. 301-yildan boshlab hozirgi Armaniston hududida
davlat dini bo`lib qolgan. Cherkov qavmini odatda arman-grigorianlar ham deb
atashadi. Mazkur nom Chekov asoschisi Grigoriy “Prosvetitel” (240-332) nomi
bilan bog`liq.
Sho`rolar davrida Arman apostollik cherkovi ko`pchiligi yopilib,
cherkovlarning bino;ari dindorlardan tortib olingan edi. O`zbekiston Mustaqillikka
erishganidan so`ng, 1992-yilda Samarqand shahridagi cherkov binosi Arman
apostollik cherkoviga qaytarib berildi. 1993-yili Samarqanddagi Arman apostollik
cherkovi rasmiy ro`yxatdan o`tib, 1995-yil avgustda cherkovning tantanali ochilish
marosimi bo`lgan. 2007-yili esa Toshkent shahrida arman-grigoryanlarning ikkinchi
cherkovi Adliya vazirligi tomonidan ro`yxatdan o`kazildi.
Arman apostollik cherkovininr rahbari Markaziy Osiyo xududida istiqomat
qiladigan barcha armanlarning diniy yetakchisi hisoblanadi.
5. Nemis yevangel-lyuteranlar cherkovi.
O`zbekistonga Yevangel-lyuteran dini vakillari XIX asrning ikkinchi
yarmida chor Rossiyasi harbiylari va ma`muriy hizmatchilari qatorida kirib kelgan.
147
Ma`lumotlarga ko`ra, 1886 yili Turkistonda 285 ta lyuteran istiqomat qilgan. 1896
yili Toshkent shahrida dastlabki ibodatxona –“kirxa” faoliyat yuruta boshlagan.
1992-yili Nemis yevangel-lyuteranlar cherkovi rasmiy ro`yxatdan o`tdi va
kirxa lyuteranlarga qaytarib berdi. Hozir Respublikada ikkita (Toshkent shahri va
Farg`ona viloyatida bittadan) Nemis yevangel-lyuteranlar cherkovlari ro`yxtga
olingan. Mazkur cherkovlarga asosan nemis millatiga mansub dindorlar boradilar.
Ibodatlar nemis tilida olib boriladi. Asosiy diniy manbalar Bibliya, “Blagaya vest”
va “Der Bote –Vestnik” jurnallari hamda Martin Lyuterning kitoblari xisoblanadi.
Nemis yevangel-lyuteranlar cherkovlari o`z faoliyatida amaldagi qonunlarga
qat`iy rioya etadi. Jamat a`zolari tomonidan tub aholi ichida misseonerlik faoliyati
o`tkazilishi kuzatilmaydi.
6. Yevangel xristian-babtistlar cherkovi.
Babtistlik (grekcha “babtizo” – “suvga botirmoq”, “suvga sho`ng`itib
cho`qintirmoq”) XVII asrda Angliyada vujudga kelgan protestant yo`nalishlari
oqimlaridan biri hisoblanib, dastlabki babtistlar jamoasiga Djon Smit (1554-1612)
ytakchilik qilgan.
Turkistonga babtistlik ilk bor 1890-yillarda Markaziy Osiyo va Sibir
hududlaridan ko`chirib kelganlar orqali kirib kelgan. 1909-yilda Toshkentda
babtistlar jamoasining dastlabki ibodat uyi ochildi. 1991-yilda Samarqandda
babtistlarning yana bir jamoasi vujudga kelgan. Babtistlar asosan provaslavlar
orasida faol miseonerlik faoliyati bilan shug`illanganlar.
“Yevangel-xristian-babtistlar” nomi 1944 yili sobiq Sovet Ittifoqida
protestantlikda o`zaro yaqin ikkita yo`nalishlar –babtistlar va yevangelchilar diniy
jamoalrining birlashuvi oqibatida yuzaga kelgan.
O`zbekistonda Yevangel xristian-babtistlar cherkovi uyushmasi tarkibida 23
ta diniy tshkilot mavjud. Shu jumladan, 1 markaz –Toshkentda, 22 ta cherkov
ro`yxatga olingan.
Yevangel xristian-babtistlar cherkovi diniy faoliyatni me`yorlovchi
qonularga rioya etishga harakat qiladi. Diniy marosim va yig`ilishlari aniq
belgilangan joy va vaqtda amalga oshiriladi. Yevangel xristian-babtistlar cherkovi
dindorlarini asosiy diniy manbalari qatorida Bibliya va “Vestnik istini” jurnalini
ko`rsatish mumkin. Diniy tshkilot vakillaridan ayrimlari misseonerlik faoliyati bilan
shug`ullanganligi aniqlangan.
7. Yettinchi kun xristian adventistlari cherkovi.
Adventistlik (lotincha “adventus” – “kelish”, “voqe` bo`lish”,
“bo`sag`asida”) protestantlik yo`nalishi oqimlaridan biri bo`lib, unga XIX asrning
birinchi yarmida Nyu-York shtati Xempton shahridagi baptistlar jamoasining voizi
Uilyam Myuller tamonidan asos solingan.
1863 yil amelrikalik yosh yozuvchi ayol Yelena Uayt yetakchiligidagi
adventistlar Yettinchi kun adventistlari nomi ostida yagon atshkilotga birlashgan.
Adventistlar jamoasi O`zbekiston xududiga XIX asrning oxiri, XX asr
boshlariga to`g`ri keladi. Avvaliga faqat nemis millatiga mansub odamlar e`tiqod
148
qilgan.1910 yolda Tshkentda dastlabki kamoalar paydo bo`lib cherkov qurishgan.
Keyonchalik Samrqanda ham jamoalr vujudga keldi. 1925-yilda adventistlar
boshqaruvi vujudga keldi.
Hozirgi kunda O`zbekistondagi Adventist cherkovklari boshqaruv markazi
Qig`izsiztonda joylashgan Markaziy Osiyo unioni tarkibiga kiradi. Respublikada 9
ta Yettinchi kun adventistlari diniy tashkiloti ro`yxatga olingan. Cherkovda ibodatlar
rus va o`zbek tilida olib boriladi. Dindorlar asosan nemis va rus millatiga mansub
fuqoralar ham da oz miqtorda mahalliy aholi vakillari ham bor. Hozirda ayrim
adventistlar tamonidan missenerlik holati kuzatilmoqda.
8. Koreys protestant cherkovlari.
Koreys protestant cherkovlari sifatida tashabbuskor guruhning asosiy koreys
millatiga mansub fuqoralar tashkil etgan protestant yo`nalishidagi diniy tashkilotlar
e`tirof etilib, ushbu cherkovlarning aksariyatiga mustaqillikning dastlabki yillarida
AQSH va Janubiy Koreyadan maxsus yuborilgan pastorlar rahbarlik qilgan. Mazkur
ruhoniylar mahalliy koreyslar ichida faol misseonerlik bilan shug`ullanganlar.
Hozirda barcha koreys protestant cherkovlarida mahalliy O`zbekiston fuqorolari
faoliyat yuritadilar.
2014-yil 1 oktyabr holatiga ko`ra, O`zbekistonda jami 52 ta koreys protestant
diniy tashkilotlari rasmiy ro`yxatga olingan. Konfessional jihatdan ular quydagicha
tasniflanadi.
1) Babtistlar cherkovi.
2) Metodistlar cherkovi.
3) Presviterian cherkovlar.
4) To`liq injil xristianlari.
Koreys protestant cherkovlari adeptlari tommonidan respublikaning ayrim
hudularda aholi ichida, shu jumladan, tub millatiga mansub fuqorolar orasida
missionerlik faoliyatini olib borishga qaratilgan xatti-harakatlar kuzatilmoqda.
9. To`liq injilchi xristianlar cherkovi. (pyatidesyyatniklar).
Pyatidesyatniklik (grekcha “pentererostos” –“elliginchi”) XIX asr oxirlari –
XX asr boshlarida Amerika Qo`shma Shatatlarida avval protestantlikning
perfaksionizm, kvakerlik, yevangelchi, metodistlar jamoalari yo`nalishlariga
mansub bo`lgan dindorlarning bir qismi tomonidan asos solingan protestantlik oqimi
hisoblanib, bosh maqsad sifatida go`yoki “apostollar xristianligi”ni tiklash g`oyasi
ilgari surilgan. Asoschisi – metodist ruhoniy Charlz Foks hisoblanadi.
Turkistonda dastlabki injilchi xristianlar 1923 yili Toshkent shahrida
vujudga kelgan bo`lib, faol missionerlik faoliyati oqibatida 1920 yilning oxiriga
qadar ularning soni 900 tadan oshib ketgan.
Hozirda Respublikamizda injilchi xristianlari diniy tashkilotlari soni 21 tani
tashkil qiladi. Cherkovlarda ibodatlar rus tilada olib boriladi ba`zi cherkovlarida
o`zbek tilida olib boorish holatlari ham kuzatiladi.
To`liq injilchi xristianlar aholi orasida millatidan qat`iy nazar missionerlik
faoliyatini olib boradilar.
149
10. Novoapostol cherkovi
Novoapostol cherkovining vujudga kelishi 1830-yillarda Angliyadagi Rim
katolik cherkovlari ichida “katolik-apostol harakati” nomi ostida tanilgan harakat
bilan bog`liq. Mazkur harakat a`zolari yaqin vaqt ichida go`yoki Iso Masihning
ikkinchi bor qaytib kelishiga ishonib, cherkovda xristianlikning ilk davri – apostollik
holatini tiklash lozim, degan g`oyani ilgari surgan.
O`zbekistonda ushbu cherkovga mansub jamoa jamoa 1992-yilda vujudga
kelgan. Hozir Respublikada Novoapostol cherkoviga mansub 3 ta diniy tshkilot
ro`yxatga olingan.
Novoapostol cherkovi aholi orasida missionerlik faoliyati bilan
shug`ullanmaydi.
11. “Iyegov shohidlari” tashkiloti
“Iyegov shohidlari” (rus. “Свидетедш Иегова”, inglizcha “Jehovah`s
Witnesses”, boshqa nomlari – «Издательское общество сторожевой башни
Сина», Общество «Сторожевой башни») diniy tashkilotining tarixi 1870 yili
AQShning Pensilvaniya shtatida joylashgan Allegeyni shahrida Charlz Rassel
(1852-1916) ismli ruhoniy tomonidan tashkil etilgan “Bibliya tadqiqotchilari” nomli
to`garak bilan bog`liq.
O`rta Osiyoda “Iyegov shohidlari” tashkilotining birinchi jamoalari 1950-
yillarda paydo bo`lgan va norasmiy ravishda faoliyat ko`rsatib kelgan.
O`zbekistonda “Iyego shohidlari” tashkilotining a`zolari missionerlik
faoliyatini olib borishi bilan jamiyatdagi ma`naviy muhitga salbiy ta`sir etmoqda.
12. “Golos Bojiy” cherkovi.
Navoiy shahrida joylashgan “Golos Bojiy” cherkovi 1992-2001-yillarda
To`liq injil xristianlar cherkovlari markazi tarkibida bo`lgan. 2001 yil cherkov
markadam ajralib chiqib, hozirda protestant yo`nalishidagi mustaqil diniy tashkilot
sifatida faoliyat olib bormoqda.
Cherkov adeptlari ayrimlarining missionerlik faoliyai bilan shug`ullanishi
kuzatilmoqda.
13. Bahoiylik
Bahoiylik Eron hukumati ta`qibidan qochgan “bobiylik” (arabcha “eshik”)
oqimiga mansub kishilar tarafidan 1858 yili Iroqda tuzilgan diniy oqim bo`lib, unga
“bobiylik” tashkilotining yetakchilaridan biri bo`lgan Mirza Husayn Ali (1817-
1892) asos solgan.
O`zbekiston hududida bahoiylarning ilk vakillari – savdo-sotiq bilan
shug`ullanuvchi tijoratchilar XIX asr oxirlarida Samarqand shahrida paydo bo`lgan.
1929-30 yillarda Samarqand shahrida birinchi mahalliy diniy majlis tashkil qilingan.
Mustaqillik yillarida respublikada bahoiylar diniy tashkilot sifatida dastlab
1994 yilda Toshkent shahar Adliya boshqarmasi tarafidan ro`yxatga olinib, rasmiy
faoliyat boshlagan. Bahoiylik yo`nalish vakillari faol missionerlik faoliyati bilan
shug`ullanadi.
150
14. Buddaviylik.
Buddaviylik (sankritda “budha” – “nur bilan to`lgan”) –jahon dinlari orasida
eng qadimiysi bo`lib, miloddan avvalgi VI-V asrlarda Hindistonda vujudga kelgan.
Buddaviylik atamasi XIX asrda yevropaliklar tomonidan kiritilgan. Odatda
dindorlar o`z dinlarini “Dxarma (qonun, ta`limot)” yoki “Buddxadxarma” (Budda
ta`limoti) deb ataydilar.
Ma`lumotlarga ko`ra, O`rta Osiyoga buddaviylik miloddan avvalgi I asrda
oxirlarida kirib kelgan. Mustaqillik yillarida O`zbekistondagi yagona Budda
ibodatxonasi 2001 yilning noyabr oyida Toshkent viloyatida ro`yxatga olingan.
15. Krishnaiylik.
Krishnaiylik – Hindistondagi qadimiy diniy qo`lyozmalar (vedalar) asosida
tashkil etilgan diniy yo`nalish hisoblanib, unga hind millatiga mansub,
“A.Ch.Bxaktivedanta Svami” taxallusi va “Shri Prabxupada” unvoni bilan mash`hur
bo`lgan Abay Shrin De (1896-1977) ismli shaxs asos solgan. Krishnaiylikning
markaziy tashkiloti – Krishnani anglash xalqaro jamiyati 1965 yili AQSH da
ro`yxatdan o`tgan.
Dastlabki krishnachilar O`zbekistonda 1985 yilda paydo bo`lgan. Hozirgi
kunda krishnachilarning yagona diniy tashkiloti Toshkent shahrida joylashgan.
Krishnachilar Respublikada missionerlik faoliyati bilan bog`liq qonunbuzarlik
holatlari kuzatilgan.
| 