15 - mushtchali ilgak; 16 - pishanglar prujinasi; 17 - chuqqili ajratgich; 18 - ng past kuchlanishda ajratgich. Uzgichlar chegaraviy o‗chirish va ulash kommutatsiyalar О-П-ВО-В-
ВО
nominal
kuchlanish
davridagi
operatsiyalarni
bajarishiga
mo‗ljallangan. Bu yerda O- o‗chirish, P-teng oraliq tuxtalish (pauza) ВО-
ulash, o‗chirish.
§22.3 Kontaktor va tiristorli ishga tushirgichlar ish rejimini nazorat qilish. Kommutatsion apparatlarni kuzatish va texnik xizmat koʻrsatish. Kontaktorlar ishlashini nazorat qilish. 22.3.1 - rasmda bir qutbli
kontaktorni boshqarish sxemasi ko‗rsatilgan. Kontaktorning KM asosiy
kontaktlari motor M zanjirga ulangan, g‗altak esa boshqarish tugmalari
SB1, SB2 va yordamchi kontaktlar SQ orqali boshqarish zanjiriga ketma-
ket ulangan. 22.3.1 b- rasm. tuzilish sxemasi ko‗rsatilgan, bu yerda
kontaktor oniy o‗chirilishida, o‗zak 14 ga o‗rnatilgan g‗altakka 15 dan
kuchlanish o‗zilganida va harakatdagi tizim, prujina 11 ta‘sirida nominal
holatga keladi. 2 va7 orasida paydo bo‗lgan yoy izolyatsiyali to‗siqlar 4,
kamerada 5 sinadi. Yoyni kamera ichiga tortish magnit tizimi tashkil
qilgan magnit maydoni hisobiga sodir bo‗ladi, bu asosiy zanjirga ketma-
ket ulangan g‗altak 16, po‗lat o‗zak 1 va qutb uchlaridan 17 iborat.
236
Kameradan chiqishda ionlashgan gazlarni kamera tashqarisiga chiqishini
cheklovchi, alanga so‗ndirish panjara 3 o‗rnatilgan.
22.3.1- rasm Elektr magnitli kontaktor: a) - bir qutibli kontaktor; b) - shartli konstruktiv tuzilish sxemasi Kontaktorni ulash uchun g‗altak 13 qisqichlariga kuchlanish tugma
SB1 ni bosish orqali kuchlanish uzatiladi. Yakorni 10 o‗zakka tortuvchi
g‗altak magnit oqimi tashkil topadi. Yakorga harakatlanuvchi, kontakt
mahkamlangan, harakatsiz kontaktga 2 tutashgach o‗ning yuzasida
sirpanadi va kontaktlar yuzasidagi parda oksidlarini buzadi. Kontaktlarning
zichlanishini prujina 8 yaratadi. Kontaktorlarning kumush qoplamasi 6
o‗tish qarshiligining minimal bo‗lishini ta‘minlaydi. Ayrim hollarda
qoplamalar yoyga bardoshli metal qoplamali bo‗ladi.
Kontaktor ulangan holatda o‗zining g‗altagi bilan ushlanib turadi.
Kontaktor ushlanib bo‗lgach keyin yordamchi kontaktlar 12 (SQ) ulanadi,
(knopka) SB1 ni tugmani tutashtiradi shu sababli, ishga tushirish tugmani
bo‗shatilganida ham g‗altak zanjiri 15 ajralib ketmaydi.
Yakor 10 magnitlanmaydigan lato‗ndan 9 qoplama o‗rnatilgan, bu
o‗zakda tortilish hisobiga qoldiq induksiya kamayishini ta‘minlaydi.
SHunday qilib g‗altak 15 dan kuchlanish olinganida yakor yopishib
qolmaydi. Boshqarish zanjirida sezilarli darajada kamaysa yoki yo‗q bo‗lib
qolsa kontaktor avtomat ravishda uchadi. Kontaktorni o‗chirish uchun SB2
tugmaga bosish etarli, u g‗altak 15 iste‘mol zanjirini ajratadi.
Kontaktorni boshqarish zanjiri birlamchi zanjirdan iste‘mol qilishi
mumkin. Ko‗rib chiqilgan sxemada elektrmotor himoyasi QF avtomat
uzgich
orqali
amalga
oshiriladi.
Barcha
sanoat
korxonalarida
237
qo‗llaniladigan kontaktorlar turlari: o‗zgaruvchan tokda KT, КТП, KTB ;
o‗zgarmas tokda КП, КПВ, КПД; o‗zgarmas va o‗zgaruvchan tokda KM,
РПК, КН.
Buriluvchi turdagi kontaktorlar keng qo‗llaniladi KT6000 ma gnitli
purkovchi va teshik kamerali va KT7000 yoy sundirgichli panjarali, og‗ir
holatda o‗zgaruvchan zanjir tokida ishlovchi (turi AC-3, AC-4) 18.10-
rasm. KT6000 tuzilish sxemasi ko‗rsatilgan (22.3.2 - rasm).
