433
1. Yadroning massasini mas-spektrometr yordamida aniklash;
2. Yadroning massasini yadro reaksiyalarini energetik balansini taxlil kilish yuli bilan
aniklash;
3.Yadroning massasini
-yemirilish energetik
balansidan foydalanib aniklash;
4. Yadroning massasini
-yemirilish energetik balansidan foydalanib aniklash;
5. Yadroning massasini kiska tulkinli radiospektroskopiya metodidan foydalanib
aniklash.
Atomning yoki yadroning massasi asosan massaning atom birligi (
m.a.b.) da ulchanib,
bu son jixatdan uglerod (
6
S
12
) izotopining massasini 1/12 ulushiga tengdir, ya’ni
кг
С
М
б
а
м
27
12
6
6597610
,
1
12
1
.
.
.
1
Shuningdek, yadro fizikasi va elementar zarralar fizikasida kupincha massa energiya
birliklarida, ya’ni elektronvolt (
eV), kilo-, mega-, elektronvolt (
keV, MeV) xisobida ulchanadi.
1
m.a.b.=931, 5
MeV
Atom yadrosi nuklonlardan tashkil topgani uchun, yadro
biror bir chizikli ulchamga,
ya’ni radiusga ega deb aytish mumkin. Atom yadrosining radiusi deganda yadro kuchlarning
ta’sir masofasi tushuniladi. Atom yadrosining radiusi kuyidagi formula orkali aniklanadi.
R=r
0
A
1/3
(5)
Bunda
r
0
– doimiy kattalik bulib, u bitta nuklon yadro ichida egallagan urni ulchami.
r
0
=(1,2
1,5) 10
-15
m.
Atom yadrosining radiusini aniklashni oltita usuli mavjud.
1. Atom yadrosining radiusini
-zarrachalarning anomal sochilishini urganish yuli bilan
aniklash;
2.
-radioaktiv yadrolarning radiusini Geyter-Netall konunidan foydalanib aniklash;
3. Atom yadrosining radiusini tez neytronlarning biror bir moddada sochilishini
urganish yuli bilan aniklash
4.
-kuzgu yadrolarning radiusini Bete-Veyszekker yarim empirik formulasidan
foydalanib aniklash;
5. Mezoatomlarni rentgen nurlanishini urganish yuli bilan atom yadrosini radiusini
aniklash;
6. Atom yadrosining radiusini tez elektronlarni biror bir moddada sochilishini urganish
yuli bilan aniklash.
Agar yadroni shar deb kabul kilsak, yadrodagi maydonning zichligi:
3
3
4
R
М
я
(6)
formuladan topiladi. Bu ifodadan yadroning zichligi
=1,310
17
kg/m
3
buladi.
