Har xil turdagi hududlarda atmosfera havosi ifloslanishini nisbiy havfliligi O ning ko’rsatkich miqdorlari.
T/r
|
Ifloslanayotgan hududlar turi
|
0
|
1
|
Kurort, sanatoriya,qo’riqxona,buyurtmalar hududi
|
10.0
|
2
|
Shahar atrofidagi dam olish, bog’lar dala hovli hududlar
|
8.0
|
3
|
Aholi punkitlari hududi
|
0.1
|
4
|
Sanoat korxonalari hududi
|
4.0
|
5
|
O’rmon
|
0.20
0.10
|
6
|
Shuolgorlar janubiy hududlari
|
0.25
|
7
|
Bog’lar uzumzorlar
|
0.025
0.10
|
8
|
Yaylovlar,pichanzorlar
|
0.50
|
Aholi soni 3000 kishidan ko’p bo’lgan shahar markazlari uchun O=3
Sug’oriladigan maydonlar uchun O ning qiymati 2ga ko’paytiriladi.
|
Yuqoridagi formulada qayd etilgan O koeffisent qiymati adabiyotlarda keltirilgan maxsus ko’rsatmalardan tahlil qilinayotgan joyning tabiiy geografik sharoiti va iqlimiy ko’rsatkichlardan kelib chiqib jadvaldan tanlanadi. Hisob ishlarini quyidagi jadval ko’rinishida bajarish mumkin
Atmosferaga chiqarilayotgan ifloslantiruvchi moddalar tasirida yuzaga keladigan iqtisodiy zarar hisobi.
T/r
|
Chiqindi gazlar nomi
|
Hozirgi davrdagi chiqarilayotgan chiqindilarning hajmi T/yil
|
Tavsiya qilinayotgan tadbirlardan keying chiqadigan chiqindilarning yillik hajmi T/y
|
koefesentlar
|
Umumiy zarar Z=KOfG
|
|
|
|
|
|
1
|
Azot 2oksidi
|
2.162
|
1.125
|
4800
|
3.0
|
0.4
|
26692
|
6480
|
2
|
Uglerod 2oksidi
|
7.682
|
4.150
|
4800
|
3.0
|
0.4
|
93802
|
23904
|
3
|
Ammiak
|
0.149
|
0.145
|
4800
|
3.0
|
0.4
|
43286
|
10800
|
4
|
Payvandlash aerazoli
|
0.0032
|
0.0018
|
4800
|
3.0
|
0.4
|
10
|
10
|
5
|
Marganes aerazoli
|
0.0032
|
0.0024
|
4800
|
3.0
|
0.4
|
26
|
2
|
4.2. Atrof muhitni ifloslantiruvchi modda tashlanganligi uchun to’lanadigan so’mma hisobi.
Tabiiy muhitga ifloslantiruvchi moddalar tashlanganligi uchun to’lanadigan so’mmaning umumiy miqdori quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
П=(MR)+(MRkkr)
Bu yerda: П-atrof muhitga ifloslantiruvchi moddalar tashlanganligi uchun to’lov so’mmasi so’m.
M-meyor darajasida atrof muhitga ifloslantiruvchi moddalarni tashlanganligi uchun to’lov so’mmasi
R-tonna ifloslantiruvchi moddalar uchunto’lanadigan to’lov.
Kkr-ifloslantiruvchi moddalar atrof tabiiy muhitga chiqarib tashlanishi, oqizilishiga va chiqindilar joylashtirilishiga tasdiqlangan normativlar (limitlar)ko’paytirlganligi uchun baravarlik koeffisenti.
Atrof-muhitni ifloslantiruvchi moddalar chiqarilganligi uchun to’lov qiymatlari hisobi.
№
|
Ifloslantiruvchi moddalar nomi
|
Chiqindilar hajmi
|
1tonna chiqindilar uchun to’lovlar so’mmasi
|
Ortiqcha chiqindilar uchun so’zlatish koefisenti
|
Ifloslantiruvchi moddalar uchun soliq to’lovlar umumiy yig’indisi.
|
|
|
1
|
Azot dum oksidi
|
2.162
|
|
0.4914
|
1.2
|
89.7733746
|
2
|
Payvandlash dioksidi
|
0.032
|
|
0.0234
|
1.2
|
0.1808352
|
3
|
Uglerod oksidi
|
7.685
|
|
0.00624
|
1.2
|
0.61623744
|
4
|
Ammiak
|
0.449
|
|
0.3276
|
1.2
|
14.8193136
|
5
|
Marganes aerazoli
|
0.032
|
|
0.306
|
1.2
|
1.009494
|
|
Jami:
|
|
|
|
|
|
Xulosa
Qamashi non mahsulotlari kombinatining ishlab chiqarish jarayoinida atmosferaga tasiri tahlil qilindi. Hozirgi kunda atmosferaga chiqarilayotgan zararli moddalar miqdori quyidagicha:
Chang-181,241T/yil
Uglerod oksidi-0.465T/yil
Azot oksidi-0.014T/yil
Azot ikki oksidi-1.676T/yil
Oltingugurt angidridi-0.261T/yil
Korxonada mavjud bo’lgan 57 ta Atmosferaga ifloslantiruvchi modda chiqaruvchi manbadan 47 tasiga chang, gaz tozalash qurilmalari-o’rnatilgan.O’rnatilgan 45 stsh-40ps-31 engli filtrlarni bazi manbalarda ishlash quvvati 80% atrofida masalan 7,33, 34 manbalarda o’rnatilgan 45 stsh-40 siklonning samaradorligi ancha past. Shuning uchun ham atmosferga meyordan ortiqcha 55.293 tonna zararli modda tozalanmasdan chiqarib yuborilyapdi.
Bu esa atrof muhitga havo, suv, er o’simlik va hayvonot dunyosiga hamda insonlar sog’lig’iga salbiy tasir etmoqda.
Atrof muhitga ko’rsatilayotgan salbiy tasirning oldini olish maqsadida tadbirlar rejasi ishlab chiqildi rejaga ko’ra 7,33,34 manbadagi qo’shimcha ravishda CHOT №7 sekiloni va ПИ-10 markali intersion chang ushlagichlar o’rnatish tavsiya etiladi. Bu tadbir amalga oshirilsa 7 manbadan chiqayotgan chang miqdori 47,748 tonnadan -10 tonnagacha, 34 manbadan chiqayotgan chang miqdori 21.121 tonnadan-6.576 tonnagacha kamayadi.
Bundan tashqari tavsiya etilayotgan tadbir amalga oshirilsa kombinat iqtisodiy jihatdan foyda ko’radi.Masalan atmosferani ifloslantiruvchi moddalar ifloslantirayotganligi uchun to’lanayotgan xarajat 265725 so’mmadan 186103 so’mmagacha doimiy to’lanadigan soliq miqdori esa 32712 so’mmagacha kamayadi.
Foydalanilgan adabiyotlar
-
I.A. Karimov “O'zbekiston XXI asr bo'sag'asida: xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari”. Toshkent 1997 yil.
-
Akimova T.A., Xaskin V.V. Ekologiya. M.: 1998 yil. s 70-250
-
Alibekov A.A.., Nishonov S.A. Tabiatni muxofaza qilish va tabiiy resurslardan rasional foydalanish. Toshkent “O'qituvchi” 1982.
-
Baratov R. Tabiatni muxofaza qilish. Toshkent “O'qituvchi” 1991.
-
Baratov B., Mamatqulov M., Rafiqov A. O'rta Osiyo tabiiy geografiyasi. 1992 yil
-
Baratov R. O'zbekiston tabiiy geografiyasi. “O'qituvchi” 1996 y.
-
Biologik xilma-xillikni saqlash strategiyasi va xarakati rejasi. T.: 1998
-
Biologik, ekologik va agrotuproqshunoslik ta'limi muammolari va istiqboli (Halqaro ilmiy amaliy konferensiya) 25-26 aprel, 2001 218-342 b.
-
Dobrovoeskiy G.V., Grishina A.A. Oxrana norb M.: 1985
-
Dobrovoeskiy G.V., Nikitin YE.D. Orinkin norb v biosfera i ekosisteme M.: 1990
-
Konstantinov V.Sh. Ekologicheskoe osnov prirodonazovaniya. M.: 2001
-
Konstantinov V.Sh. Oxrana priroda. M.: 2000
-
Muradov Sh.O. “Atrof muhit monitoringi va ekologiyaning dolzarb masalalari” Nasaf. 2009
-
Irrigatsiya O'zbekiston. I,II.III chast.
-
Muradov O.J., Muradov Sh.O. Qashqadaryo ekologiyasi va ekonomikasi haqida (Ilmiy metodik ko'rsatma). Qarshi 1991 yil 48 bet.
-
Qudratov O Sanoat ekologiyasi.
-
Otaboev, Nishonov Inson va biosfera
-
O'zbekiston Respublikasi hududida atrof tabiiy muhit ifloslantirilganligi chiqindilar joylashtirilganligi uchun to'lovlar tizimini takomillashtirish to'g'risidagi. VM Qarori. №199 01.05.2003 y.
-
Tursunov X. Ekologiya va tabiatni muxofaza qilish. T.: 1997 yil
-
Internet sayti: http:// www. tgizdat. ru
-
Internet sayti: www. nature. uz. www google. uz
|
