Avtomobil modelini loyihalash va modellashtirish

5
4.Texnik loyihalash va modellashtirishning tashkiliy shakllarini o'rganish va tahlil

etishdan iborat.
Kurs ishi ob’ekti: Avtomobil modelini loyihalash va modellashtirish.
Kurs ishi predmeti: Avtomobil modelini loyihalash va modellashtirish va
modellashtirishning amaliy ahamiyati .
Kurs ishi tuzilishi: Kirish, ikki bob(4ta paragraf), xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro’yxatidan iborat.

6
I BOB. AVTOMOBILNI LOYIHALASH VA 

MODELLASHTIRISHNING NAZARIY ASOSLARI 
1.1.Texnik loyihalash jarayoni. 
Mamlakatimizda jadal suratlar bilan rivojlanayotgan fan texnika taraqiyoti
aqliy va jismoniy mehnatni bir-biriga yaqinlashtirishni, ya’ni ular o‘rtasidagi farqni
bartaraf qilishni taqozo etadi. Ishchilar mehnati tobora injenerlik-texnik xarakter
kasb etayotgani, ratsionalizator va ixtirochilarning saflari o‘sib, ular kiritayotgan
takliflarning
samaradorligi
ortayotganligi
buning
yaqqol
ifodasidir.
Ratsionalizatorlar va ixtirochilar-ishchilar sinfining ilg‘or qismi bo‘lib, ular ijodiy
fikrlaydigan, tinimsiz izlanadigan, mashina va mexanizmlarning yangi, eng tejamli
konstruksiyalarni, yangi texnologik jarayonlarni yaratish eskilarni takomillashtirish
bo‘yicha qimmatli takliflar kiritadigan kishilardir.
1
Texnik tafakkurni va mehnatga
ijodiy munosabatni rivojlantirish yangi kishini-yangi jamiyat quruvchisini
tarbiyalashning eng muhim vazifalaridan biridir. Ana shunday kishining yetishib
chiqishida o‘quvchilarga umumiy ta’lim berishdan tashqari, ularning keng
politexnik asosda unumli mehnatga ham jalb etadigan isloh qilingan maktab
yetakchi rol o‘ynashi lozim. Xozirgi sharoitda o‘quvchilarga politexnik ta’lim berish
tabiatning maktab predmetlarida, avvalo tabiiy-ilmiy sikldagi predmetlarda
o‘rganiladigan umumiy qonunlari, xozirgi ishlab chiqarishning asosiy tarmoqlari
xaqida, eng tipik mashinalar, mexanizmlar, aparatlar va asboblarning tuzilishi
hamda ishlash prinsiplari, shuningdek ulardan amalda foydalanish xaqida, asosiy
materiallar va ularni qo‘llash, eng tipik texnologik jaranlar xaqida umumiy, ilmiy
bilimlar va mehnatni ilmiy asosda tashkil qilish xaqida umumiy ma’lumotlar
berishdan iboratdir. Ana shu vazifalar texnik konstruksiyalash va zamonaviy texnika
namunalarini modellashtirish jarayonida muvaffaqiyatli amalga oshirilishi mumkin.
O‘quvchilar yuqori darajada rivojlangan texnika namunasi sifatidagi u yoki bu
texnik modelni yasashda xozirgi sanoat ishlab chiqarishiga xos konstruktorlik,
texnologik va ishlab chiqarish faoliyatining asoslarini o‘rganadilar. Texnik
1
SHaripov SH.S.- Kasb ta’limi tizimida o‘quvchilar ijodkorlik qobiliyatini rivojlantirishning uzluksizligi. - T.:
«Fan» 2005. – 180 b.

7
modellashtirish jarayonida turli texnologik operatsiyalar o‘zlashtiriladi; metallar va

metalmas materiallarning har xil turlari va markazlari bilib olinadi; zamonaviy
texnikaning xaqiqiy namunalari tuzilishi va ishlashning asosiy prinsiplari
tushuniladi, amaliy faoliyat jarayonida es umumta’limiy predmetlari bo‘yicha
olingan bilimlar mustahkamlanadi. Ma’lumki, amaliy mashg‘ulotlarda texnik
konstruksiyalash va modellashtirish xaqiqiy mashina, mexanizm, asboblarning
faqatgina kichraytirilgan nusxasini yasash emas, balki ijodiy faoliyat asosida texnik
modellarning konstruksiyasini ham, ishlash prinsipini ham ancha soddalashgan,
lekin ularga o‘xshashlikni saqlagan namunalarini yaratishdir. Texnik
modellashtirishga kirishishdan oldin «model» va «maket» tushunchalarining farqini
aniq bilib olish zarur. Model xaqiqiy obyektning yoki undagi asosiy uzellarning
nusxasidir. Shuningdek, u xarakatlanadigan va o‘z namunasi (xaqiqiy obyekt) ning
funksiyalarini ixcham holda bajariladigan bo‘lishi ham kerak. M: avtomobilning,
trak5torning modeli ana shundaydir. Maket-obyektning konstruksiyasini yaqqolroq
tasavvur etish imkonini beradigan umumiy xajmli tasvirdir. M: binolar, inshootlar
va x.z.larning maketlari shular jumlasiga kiradi.
Texnik konstruksiyalash va modellashtirish mashinalar hamda mexanizmlarni
yaratish jarayoni bilan, shuningdek yuksak darajada rivojlangan zamonaviy ishlab
chiqarishning eng ilg‘or yo‘nalishlari: ishlab chiqarishdagi standartlashtirish va
unifikatsiyalash, mehnatni kooperativlash hamda ilmiy asosda tashkil etish bilan;
detallarni tayorlash va buyumlarni yig‘ishning tipovoy hamda gruppavoy
texnologiyasi bilan; materiallardan ratsional foydalanish bilan mufssalroq tanishish
imkoniyatini yaratadi.
Texnik loyihalash jarayoni. Zamonaviy mashinalarni ishlab chiqish - murakkab
va uzoq muddat talab qiluvchi jarayon hisoblanadi. U o‘z tarkibiga muhandislik
bashoratlari, loyihalash, tayyorgarlik va ishlab chiqarishni o‘zlashtirish
bosqichlarini qamrab oladi.Dastlabki bosqich - muhandislik bashoratini qurish ikki
yo‘nalishda amalga oshiriladi: mavjud bazis obyektidan kelajak tomon bashorat
qilish hamda kelajakda erishilishi talab qilinadigan maqsaddan muammoning
bugungi kundagi holatiga tomon.Loyihalash buyumning umumiy konstruksiyasini

8
ishlab chiqishni ko‘zda tutadi. Loyihalashning dastlabki bosqichida erishilishi

lozim bo‘lgan maqsad, yoki qondiriladigan maqsad belgilab olinadi. So‘ngra
maqsadga erishish uchun aniq vazifalar shakllantiriladi. Vazifalarni belgilashda
mavjud imkoniyatlar va sharoitdan kelib chiqiladi. Loyihalashning keyingi bosqichi
g‘oyani shakllantirish deb nomlanib, u loyihalashning asosini tashkil etadi.
Ko‘pchilik holatlarda uni amalga oshirish uchun mavjud metodni yangi sharoitlarda
qo‘llash yo‘nalishidan foydalaniladi. Keyingi bosqichda muhandislik tahlili amalga
oshiriladi. Bunda model ko‘rsatkichlari aniqlashtiriladi, zarur holatlarda haqiqiy
buyumga yaqin ko‘rsatkichlarga ega bo‘lgan model yaratiladi. Shu asosda buyumni
ishlab chiqishning texnik vazifasi shakllantiriladi.
Texnik vazifa konstruktorning loyihani ishlab chiqishidagi dastlabki asoslovchi
hujjat hisoblanadi. U quyidagi masalalarni yoritib berishi lozim: mashinaning
yaratilish maqsadi; uning parametrlari, ish tartibi va sharoitlari; tajriba-sinov ishlari
to‘g‘risidagi ma’lumotlar; mashinaning prinsipial tuzilishi va uning harakatlanish
mezonlari;
avtomatlashtirilganlik
va
mexanizatsiyalashtirilganlik
darajasi;
ishlatilish sharoitlari; loyihani bajarish muddati; ishlab chiqarishning seriyaliligi; uni
tayyorlovchi korxona to‘g‘risidagi ma’lumotlar; mashina va loyihaga qo‘yilgan
texnik talablar. O‘quv binosiga qo‘yiladigan talablar. Oliy ta’lim muassasalarida
o‘tkaziladigan texnik loyihalash va modellashtirish mashg‘ulotlari uchun ko‘pincha
o‘quv ustaxonalaridan foydalaniladi.
2
Bu ustaxonalarda mehnat ta’limining har xil
tashkiliy shakl va metodlaridan foydalanish; texnik ma’lumotlar berish;
tadqiqotchilik va mehnat malakalarini shakllantirish ishlarining amalga oshirish;
texnik bilimlarni mehnat usullarini, bajarilgan ishlarni sifatini nazorat qilish; estetik
did va mehnat madaniyati ko‘nikmalarini, mustaqil ishlash iqtidorini shakllantirish;
konstruktorlik-texnologik xarakterdagi ijodiy masalalarni hal qilish, yuksak
darajadagi mehnat intizomiga va mehnat muhofazasiga talablariga rioya etish uchun
yaxshi sharoitlar mavjud bo‘lishi kerak.Yuqorida aytilgan vazifalardan kelib chiqib
2
Abdullayeva Q.M. Tikuvchilik buyumlarini loyihalash va modellashtirish asoslari. O’quv qo’llanma. T. Adabiyot
2006 yil

9
o‘quv ustaxonalari quyidagi asosiy sanitariya-gigiyenik va tashkiliy-metodik

talablarga javob berishi lozim:
Ustaxona binosi ta’limiy-pedagogik, sanitariya-gigiyenik va ishlab chiqarish-
texnik talablarni qanoatlantirishi kerak.O‘quv ustaxonalari texnikaning hozirgi
darajasiga, yuksak mehnat madaniyatiga muvofiq jihozlanishi va ular faqat ustaxona
amaliyoti dasturidagi barcha mavzularni emas, balki texnik ijodkorlikni ham
o‘rganish uchun zarur sharoit bilan ta’minlanishi lozim.Turli buyurtmalarni
bajarishda pedagogning o‘rganuvchilar bilan olib boradigan umumiy gruppaviy
hamda brigada - zvenoli va potokli ishlari uchun ham sharoit yaratilishi zarur.Har
bir talabaga kerakli asbob-uskunalar va moslamalar bilan ta’minlangan alohida ish
o‘rni ajratilishi lozim.
Pedagog uchun tegishli jihozlar, moslamalar bilan ta’minlangan va poldan 250-
300 mm ko‘tarilgan namunali ish o‘rni tashkil etilishi lozim.
Ustaxonalarda talabalarga eng qulay va xavfsiz mehnat qilishi uchun zarur
sharoit bo‘lishi shart.
O‘quv ustaxonalari hajmli va tekis ko‘rsatmali qo‘llanmalar, shuningdek,
ta’limning texnik vositalari bilan jihozlanishi zarur.
Yordamchi binolar (asbobxona va sklad) o‘quv ustaxonasiga yaqin bo‘lishi
kerak.
Tashqaridagi tovushlar, talabalarning e’tiborini ishdan chalg‘itadigan va
mehnat jarayoniga halaqit beradigan shovqin-suronlar ustaxonaga kirmasligi lozim.
Texnik loyihalash va modellashtirish uchun kerakli materiallar. Ish o‘rni,
deganda ustaxona maydonining o‘quv ishlab chiqarish va konstruktorlik-texnologik
ishlarni bajarishi uchun zarur uskunalar (verstak, stanok), asboblari va moslamalar
maqsadga eng muvofiq holda joylashtirilgan qismi tushuniladi. Ishlash vaqtida
o‘quvchining gavdasi eng qulay joylashsa va ortiqcha harakatlanmasa, bunday ish
o‘rni ratsional tashkil qilingan hisoblanadi. Texnik konstruksiyalash va
modellashtirish uchun tegishli materiallar detallarning hamda yig‘ish birliklariga
ta’sir etadigan kuchlarning xarakterini nazarda tutgan holda tanlanadi. Bunda
materiallarning tegishli lug‘atlardan topish mumkin bo‘lgan xossalarini ham albatta

10
hisobga olish kerak. Texnik loyihalash va modellashtirishda metallardan tashqari

metalmas materiallar ishlatiladi. Modellar va texnik qurilmalarni yasashda ana
shunday materiallardan yog‘och, qog‘oz, plastmassalar keng qo‘llaniladi.
Modellarning tozaligini, zanglash, chirishiga chidamliligini oshirish, tashqi
ko‘rinishini yaxshilash uchun ularga diqqat bilan ishlov beriladi. Bunda loklar,
bo‘yoqlar va boshqa materiallar bilan pardozlash keng tus olgan; chunki bular metall
va yog‘och yuzalaridan yoriqlarni, chuqurchalarni yaxshi berkitib, ularni chiroyli,
rangdor va yaltiroq qiladi.
3