1.2.Texnik loyihalash va modellashtirishning tashkiliy shakllari
Texnik loyihalash va modellashtirishning tashkiliy shakllari. Ta’lim
jarayonining eng muhim komponentlari – uning tashkiliy shakllari.
Oliy maktabda konstruksiyalash - texnologik masalalarni hal qilish uchun
ta’limning kuyidagi shakllari eng samaralidir: texnik konstruksiyalash va
modellashtirish bo‘yicha amaliy mashg‘ulotlar; brigada, individual, zveno shakllari
va ularning turlari birlashmalari; har xil yoshdagi talabalardan iborat brigada va
xokazolar.
Texnik konstruksiyalash va modellashtirish bo‘yicha amaliy mashg‘ulotlar,
deganda o‘quv-mehnat faoliyatining izchil tashkil etilishi tushuniladi. Bu faoliyat
ham jamoa, ham individual ish turlarini o‘z ichiga oladi va bu ishlar pedagog
tomonidan tashkil qilinib, bunda talabalarning o‘quv materiallarini faol, ongli va
mustahkam o‘zlashtirishi ko‘zda tutildi.
Texnik konstruksiyalash va modellashtirishda bir xil tipdagi qurilmalar,
modellar va maketlarni tayyorlash uchun ta’limning frontal shaklidan foydalanish
maqsadga muvofiqdir. Bunda pedagog talabalar uchun tegishli murakkablikdagi
obyektlarni tanlaydi. U konstruksiyalash bo‘yicha ta’limning frontal shaklidan
foydalanishda butun gruppani modellashtirishning faqat bitta obyekt bilan
shug‘ullanishga tayyorlaydi va bu tadbir uni tayyorlashga sarflanadigan vaqtni,
3
G’.Abduqodirov Kasb ta’limi praktikumi. T.2012 – 260 b
11
texnik - texnologik hujjatlar hajmini, bir xil tipdagi asbob va moslamalarni, o‘xshash
mehnat usullarini ko‘rsatish va xokazolarni ancha kamaytiradi.
Talabalar bajarayotgan konstruktorlik-texnologik ishlar o‘zining murakkabligi
va sermehnatligi bilan jamoa bo‘lib ishlashni taqozo qilsa ham, bir-biriga yaqin va
xarakteri jihatdan har xil bo‘lsa, mashg‘ulotni tashkil etishning zveno shaklidan
foydalaniladi. Ko‘pincha bunday hollarda murakkabroq bitta obyekt bilan 2-3 nafar
va bundan ko‘proq talaba shug‘ullanadi.
Tayyorlanadigan obyektlar o‘z mazmuniga ko‘ra bir xil va xarakteriga ko‘ra
har xil bo‘lsa, texnik modellashtirish konstruksiyalash bo‘yicha amaliy mashg‘ulotni
tashkil etishning individual shaklidan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Bunday
hollarda deyarli har bir talaba individual topshiriqni bajarishi pedagog uchun
muayyan qiyinchilik tug‘diradi. Chunki bunday mashg‘ulotlarda ko‘pincha ayrim
talabalarga yozma instruksiyalar tayyorlashga va ular ana shu instruksiyalar
bo‘yicha yangi mavzu materialini o‘rganishlariga to‘g‘ri keladi.
Mashg‘ulotni tashkil etishning aralash shaklidan modellashtirishning har xil
obyektlarini bajarishda foydalaniladi. Shularga ko‘ra maktab o‘quv ustaxonalaridagi
texnik konstruksiyalash va modellashtirish mashg‘ulotlarining tashkiliy shakllarini
dasturdagi o‘rganilayotgan mavzuning mazmuniga, obyektlarning xarakteriga,
pedagogik va ishlab chiqarish talablariga qarab tanlanadi.
Texnik loyihalash va modellashtirishning metodlari. Bilimlarni to‘g‘ri idrok
etishlari, anglashlari, eslab qolishlari va amalda ijodiy qo‘llashlari, zarur ko‘nikma
va malakalarni egallashlari uchun didaktika va prinsiplari va o‘rganiladigan
materialning xarakteriga muvofiq mehnat ta’limining eng samarali metodlaridan
foydalanishi kerak. Ma’lumki ta’lim metodining turli klassifikatsiyasi mavjuddir.
Mehnat ta’limi, unumli mehnat va talabalarning texnik ijodkorligi amaliyoti uchun
eng ma’quli o‘zaro bog‘liq ikkita jarayon-pedagogning rahbarlik faoliyati va
talabalarning mustaqil ijodiy faoliyati yaqqol namoyon bo‘ladigan - pedagog va
talabalar ishining usullari bo‘yicha beriladigan metodlar klassifikatsiyasidir. Bu
klassifikatsiya studentlarning mehnatga tayyorlanishi va unumli mehnatida asosiy
o‘rinni egallaydi.
12
Ijodiy faoliyat metodlarining ana shunday klassifikatsiyasi sifatida quyidagilar
qabul qilinishi mumkin:
Muammoli ta’lim metodlari - o‘quv materialini muammoli bayon etish, izlanish
suhbatlari, tadqiqot metodi;
Og‘zaki metodlar - ijodiy suhbat;
Ko‘rsatmalilik metodlari - ratsionalizatorlik faoliyatini kuzatish, turli ijodiy
ishlarni namoyish qilish;
Amaliy ish metodlari - talabalarning mustaqil ijodiy ishlari, texnik adabiyotlar
va spravochniklar bilan ishlash;
Nazorat qilish metodlari - ijodiy topshiriqlarni tekshirish, texnik masalalarni
hal etish va ularni nazorat qilish.
Bunda pedagogning vazifasi har bir amaliy mashg‘ulotda texnik ijodkorlikning
turli metodlarini uyg‘unlashtirib, talabalar o‘quv materialini chuqur o‘zlashtirishini
ta’minlashdan iboratdir.
Texnik ijodkorlikning turli metodlari va didaktik usullari o‘quv materialining
mazmuniga va mashg‘ulotda hal qilinadigan didaktik hamda tarbiyaviy vazifalarga
qarab har xil yo‘sinda qo‘shib va o‘zaro bog‘lab qo‘llanadi
4
.
O‘quvchilarni ijodiy faoliyatga jalb etish bo‘yicha asosiy psixologik pedagogik
talablarni bajarish bilan birga bunday faoliyatning mazmuniga qo‘yilgan maqsadga
va o‘quvchilarning yoshiga muvofiq metodlarni tanlash ham katta ahamiyatga ega.
Hozir qator samarador metodlar aniqlangan, ularga quyidagilar kiradi:
buyumlarni konstruksiyalash (modellashtirish), manipulyativ konstruksiyalash,
ma’lumotlari qisqartirilgan texnik xujjatlarni qo‘llash, ijodiy masalalarni hal qilish,
ijodiy topshiriqlarni bajarish, ilgari tayyorlangan konstruksiyalarni o‘zlashtirib,
ishlarni qayta bajarish hayoliy eksperiment, texnik vositalar (shu jumladan
trenajerlar)dan foydalanib kam-ko‘stlarini tuzatish kabilar. Ana shu metodlardan
muayyan tartibda foydalanish o‘quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini o‘stirish ularda
texnik sohasidagi mehnatga qiziqish uyg‘otish imkonini beradi.
4
. Gaipova N.S. va boshqalar. Tikuvchilik texnologiyasi asoslari. O’quv qo’llanma. T. Adabiyot 2006 yil.
13
Ijodkorlik masalalarini tadqiq qilish metodlari. Intuitiv fikrlashga
asoslangan ijodkorlik masalalarini tadqiq qilish metodi evristik metodlar guruhi deb
ataladi. Ixtirochilik masalalarini yechish metodlari G.S.Altshuller, L.V.Aleksandrov
va boshqalar tomonidan o‘rganilgan bo‘lib, ular o‘z tadqiqotlarida evristik hamda
tahliliy metodlar guruhini ajratib ko‘rsatadilar. Evristik metod vositasida ijodkorlik
masalalarini yechishga an’anaviy yondashish quyidagi tartibda amalga oshiriladi:
muammodan kelib chiquvchi masala shartlarini aniqlash; xususiy hol uchun
muammoni tahlil qilish va maqsadni shakllantirish; masalani hal qilish rejasini
tuzish; rejani amalga oshirish va masalani qisman hal qilish; topilgan yechimlarni
maqsadga muvofiqligini tadqiq qilish va maqbulini tanlash. Ijodkorlik masalalarini
yechishning tahliliy metodida muammo yechimini topish uchun uning matematik
modelini qurish ko‘zda tutiladi. Bu metodda yechim aniqligi obyekt yoki jarayon
ko‘rsatkichlarining o‘rganish uchun ishlab chiqilgan model ko‘rsatkichlariga
mutanosiblik darajasi bilan belgilanadi, ijodkorlik masalalarini tadqiq qilishning
keltirilgan metodlarini talabalar faoliyatiga moslash uchun ularni amalga oshirish
qadamlarini birmuncha soddalashtirish hamda subyektiv ixtirolardan foydalanish
uchun qo‘llashda ikkala guruhga tegishli metodlardan iborat umumiy majmua ishlab
chiqish talab etiladi.
5
Loyihalash ishlarining xususiyatlari. Har bir mashinasozlik zavodida bosh
konstruktor bo‘limi bo‘ladi. Ishlab chiqariladigan buyumlarning turiga ko‘ra asosiy
va ixtisoslashtirilgan konstruktorlik buyumlardan tashkil topadi. Konstruktorlik
tashkilotlari shug‘ullanadigan loyihalash obyektiga loyiha topshirishini tuzishda
obyektni yasash uchun ishchi chizmalarni tayyorlashgacha bo‘lgan ishlar
majmuidan iborat bo‘lib, juda murakkab va uzoq davom etadigan jarayon
hisoblanadi. Konstruktorlik hujjatlarga grafika va tekst shaklidagi hujjatlar kiradi.
Ular alohida holda yoki birgalikda buyumning tarkibi va tuzilishini belgilaydi. Uni
ishlab chiqish yoki tayyorlash, nazorat, qabul ekspluatatsiya va remont qilish uchun
zarur ma’lumotlarga ega bo‘ladi.
5
Sh.Sharipov, N.Muslimov.,,Texnik ijodkorlik va dizayn’’.-T.2011 yil.
| 