6
Informatika - axborotlarni EHM yordamida tasvirlash, saqlab turish, uzatish
va ishlov berish usullarini o’rganadigan fandir.
1973 yildan boshlab EHM tarixining yangi sahifasi, shaxsiy kompyuterlar
sahifasi boshlandi va kompyuter so’zi ishlatila boshlandi. (Kompyuter inglizcha
hisoblovchi demakdir). Keng ko’lamda
shaxsiy kompyuterlar, mikrokalkulyatori
ishlab chiqarila boshlandi va ular ishlab chiqarishda keng qo’llanila boshlandi.
Natijada barchaning kompyuter haqida bilimga ega bo’lishi ehtiyoji tugildi. Shu
sababli sobiq Ittifoqda 1985 yilda ‘Informatika’ fanining birinchi tajribaviy dasturi
yaratildi va u 1985 yil 1 sentyabrdan umum o’rta va kasb-hunar ta’lim
muassasalarida ommaviy ravishda ‘Informatika va hisoblash texnikasi asoslari’ fani
nomi bilan o’qitila boshlandi. Pedinstitutlarda yangi o’quv rejaga muvofiq
informatika fani o’qituvchilarini tayyorlash boshlandi.
Hozirgi
kunda
‘Informatika’ atamasi o’rniga ko’proq ‘Axborot
texnologiyalari’ (Information technology) atamasi ishlatilmoqda.
Texnologiya
so’zi grekchadan (techne) tarjima qilinganda san’at, mahorat,
ko’nikma kabi ma’nolarni anglatadi.
Bu ma’lum bir jarayonga nisbatan qo’llanilgan. Jarayon deganda esa
maqsadga erishishga yo’naltirilgan hatti harakatlar maj mui tushunilgan. Ushbu
jarayon kishi tomonidan tanlangan strategiya bilan belgilanadi va turli xildagi
vositalar, usullar yordamida amalga oshiriladi.
Axborot texnologiyalari to’g’risida
gap ketganda, qayta ishlashning materiali
sifatida ham, mahsulot sifatida ham axborot ishtirok etadi. Biroq bu ob’ekt, jarayon
yoki hodisa tug’risidagi sifat jihatidan yangi ma’lumot bo’ladi. Texnologiya
insonning axborot bilan ishlash usuli va uslubi hamda texnik vositalar orqali
namoyon bo’ladi.
Axborot texnologiyalari ko’pqirrali funktsiyalarga ega bo’lib, u axborotlarga
ishlov berishda kompyuterlardan foydalanish, hisoblash texnikalari va aloqa
texnikalarini qamrab oladi. Unga ham har xil ta’rif berilgan, ya’ni:
7
Axborot texnologiyalari - axborotni to’plash, saqlash, izlash, unga ishlov
berish va uni tarqatish uchun foydalaniladigan jami uslublar, qurilmalar, usullar
va jarayonlardir. (Qonun)
1
.
Axborot texnologiyalari - ma’lumotlarni to’plash, ularga ishlov berish,
saqlash, uzatish, va ulardan foydalanish jarayonida hisoblash texnikasidan
foydalanish yo’llari, usullari va uslublaridir.
Axborot texnologiyalari - hujjatlashtirilgan axborot, jumladan dasturli
vositalarga ishlov berishning jami uslublari, yo’llari, usullari va vositalari hamda
ulardan foydalanishning belgilangan tartibidir.
Axborot texnologiyalari - inson faoliyatining turli sohalarida axborot
mahsulotini ishlab chiqarishda axborot jarayonlarini amalga oshirishning jami
usullaridir.
Axborot texnologiyalari - insonlar tomonidan axborotni yig’ish, saqlash,
ishlov berish va tarqatish uchun foydalaniladigan jami uslublari, qurilmalar va
ishlab chiqarish jarayonlaridir.
Axborot texnologiyalari - ob’ekt, jarayon yoki hodisa (axborot mahsulot)
holati haqida yangi sifatdagi ma’lumotlarni olish uchun foydalanadigan
ma’lumotlarni (birlamchi) yig’ish, ishlov berish va o’zatish vositalari, hamda
usullari majmuasidir.
Axborot texnologiyalari - axborot oqimini yig’ish, saqlab turish, ishlov berish
va uzatishni EHMlar yordamida amalga oshiradigan usullar majmuasidir.
Axborot texnologiyalari o’z o’zicha mavjud bo’lmay, balki boshqa sohalardagi
muammolarini hal etish uchun yangi axboriy texnika va texnologiyalarini yaratishga
qaratilgan kompleks ilmiy – texnik sohadir. U boshqa sohalar, hatto jarayonlar va
hodisalar noformallashuvi tufayli miqdoriy uslublarni qo’llash mumkin emas deb
hisoblanadigan sohalarga ham tadqiqot uslub va vositalarini taqdim etadi. Axborot
texnologiyalarida kompyuter texnikasi sharofati tufayli amaliy ro’yobga
chiqish
mumkin bo’lgan matematik modellash uslublarining hal qilinishini alohida ajratib
ko’rsatish lozim.
1
O’zbekiston Respublikasining “Aхborotlashtirish to’g’risida” gi Qonуni. Toshкent shahri, 2017 yil, may
8
Axborot texnologiyalari
amaliy fan sohasi
sifatida quyidagilar bilan
shug’ullanadi:
o
axborot jarayonlaridagi qonuniyatlarni o’rganish (axborotlarni yig’ish,
qayta ishlash, tarqatish);
o
inson faoliyatining turli sohalarida kommunikatsion – axborot modellarini
yaratish;
o
aniq bir sohalarda axborot tizimi va texnologiyalarini ishlab chiqish va
ularning
hayotiy bosqichini, ularni ishlab chiqarish, ishlashni va h-zolarni
loyihalash, ishlab chiqish bosqichlari uchun tavsiyalar tayyorlash.
“Axborot texnologiyalari” fanini o’qitishdan maqsad talabalarni axborotni
to’plash, saqlash, qayta ishlash va uzatishning asosiy qonuniyatlarini nazariy va
amaliy masalalarda qo’llash uchun zarur bo’lgan asosiy tushunchalar bilan
tanishtirishdan, yangiliklarni mustaqil o’rganib, uning tadbiqlarini o’zlashtirishga
o’rgatishdan, talabalarning mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini o’stirishdan,
ijodiy
izlanishlarga va muhandislik masalalar echishimini axborot texnologiya
tushunchalari yordamida bayon qilishga o’rgatishdan iborat.
Bu fan talabalarda ilmiy tafakkur va dunyoqarashni rivojlantirish asosida
matematik modellar va ilmiy farazlarning qo’llanish chegaralari to’g’risida aniq
tushunchalar hosil qilgan holda uning qonuniyatlarini ongli ravishda o’zlashtirish
hamda olingan bilimlarni mustaqil ravishda texnologik jarayonlarni boshqarishda va
apparatlaridan foydalanishga qo’llashga qaratilgan.
Fanning maqsadi - bo’lajak muhandis-texnologlar kompyuterning yangi
dasturiy ta’minotlarini, axborot tizimlarini, zamonaviy AKT ni yaxshi bilishi va
kelajakda ushbu bilimlardan samarali foydalangan holda turli shakldagi axborotlarni
qayta ishlash bo’yicha bilimlar darajasi bilan ta’minlash hamda bo’lajak
mutaxassislarda zamonaviy informatsion fikrlash
va ilmiy dunyoqarashni
shakllantirish, turli texnik bilimlarga oid masalalarni kompyuter yordamida hal etish
va informatsion modellashtirish ko’nikmalarini shakllantirishdan iborat.
Fanning vazifasi – “Axborot texnologiyalari” fanining mohiyati, uning asosiy
tamoyillari, vazifalari, yangi dasturiy ta’minotlar, axborot tizimlari va AKTni
9
rivojlantirishning maqsad va vazifalari haqida tushuncha berish. Fanning dasturlash
asoslari qismida dasturlash tilining tuzilmasi (S++ yoki boshqa algoritmik tillar),
funktsiyalari va asosiy parametrini o’rganish, shuningdek bu algoritmik tilning
barcha imkoniyatlarini talabalarga o’rgatish. Ma’lumotlar bazasi va ma’lumotlarni
himoyalashga doir bilimlarni zamonaviy pedagogik texnologiyalarga asoslangan
holda o’qitish, talabani ushbu fan bo’yicha olgan nazariy va amaliy bilimlarini kurs
ishini bajarish bilan real sharoitlarga qo’llash bo’yicha ko’nikmalar hosil qilishdir.
