280
281
kondensatorli, mikalentli, papirosli, parafinli, filtli), karton, glitse
-
rin, ip, karton, doka, polietilen, plyonka.
Kitob bilan ishlashda ba’zan uning sahifalarida turli dog‘lar
paydo bo‘ladi va ular kitobni ko‘rimsiz holatga keltirib qolmay,
balki o‘qishni
ham qiyinlashtiradi, gohida qog‘ozlarning chirishiga
olib keladi. Quyida ana shunday kirlarni yo‘qotishning ayrim usul-
larini keltiramiz.
Kitob sahifasidagi yangi moyli dog‘lar toza benzin va mag-
neziya aralashmasini surtish yoki filtrlovchi qog‘oz orqali bir necha
marta dazmollash bilan ketkaziladi. Keyin nam tampon bilan artib,
quritiladi.
Turli xil eski moy dog‘lari erituvchi suyuqlik moddasi (rastvori-
tel)da oson ketadi. Dog‘ tushgan sahifaga ikki-uch qavat buklangan
filtrlovchi qog‘oz qo‘yilib, eritgich suyuqlikda ho‘llangan tampon
bilan ishlov beriladi. Shunda moy filtrlov chi qog‘ozga shimiladi,
u vaqti-vaqtida tozasi bilan almashtirib turiladi. Sahifaning orqa
tomoniga ham ana shu usulda ishlov beriladi. Erituvchi suyuqlik
bug‘lanib ketgach, sahifa suv shimdirilgan tampon bilan artiladi.
hayvon (qoramol, cho‘chqa, baliq) moylari, mineral (mashi na)
moylar, mum, parafin dog‘lari benzin, etil spirti, benzol, shuning
-
dek,
xlorofom-benzol, benzol efir aralashmasi bilan yaxshi ketadi.
Sharikli ruchka pastasining yozuvini yoki dog‘ni spirt yoki
glitse rin, yoki ularning teng qo‘shilgan aralashmasi shimdirilgan
tam pon yordamida ketkazish mumkin.
Siyoh dog‘i vodorod perekisining
20
foizli eritmasi yoki ka-
liy permanganat (margansovka)ning binafsharang eritmasi bilan
yuviladi. Kaliy permanganat yordamida siyoh dog‘i o‘chirilgach
qog‘ozda qolgan qoramtir dog‘ni ketkazish uchun o‘sha joy 1–2
foizli shovul eritmasi yoki limon kislotasi bilan yuviladi.
Sahifadagi siyoh dog‘ini birgina shovul
kislotasi eritmasi bilan
ketkazish mumkin, lekin uning konsentratsiyasi kuchliroq bo‘lishi
kerak. Bunda u bosma qog‘ozga shimdirilib, dog‘ ustiga qo‘yiladi.
Zang dog‘i limon kislotasi eritmasi bilan ketkaziladi. Pashsha
dog‘i sirkaga dosh berolmaydi.
280
281
Barmoq izlarini ozgina sovunlangan nam doka tamponi bi lan
artish mumkin. Toza nam tampon bilan sovun
qoldiqlari ketkazib,
kitob sahifasi ikkita bosma qog‘oz orasiga olinib, press ostida qi-
silib quritiladi.
Agar kitob tasodifan ho‘l bo‘lib qolsa, uni darhol quritish kerak.
Bunda avval sahifalar orasiga filtrlovchi qog‘oz qo‘yiladi va ham-
masi og‘ir buyum bilan bostiriladi. Bosilish natijasida filtrlovchi
qog‘oz namning bir qismini shimib oladi. Keyin kitob yelpig‘ich-
simon ko‘rinishda ochilib, pastki cheti bilan tikka qo‘yiladi va
xonada yoki ochiq havoda batamom quritiladi, lekin uni oftob joy-
ga qo‘ymaslik kerak. Kitobni, ayniqsa,
uning koreshok qismini fen
yordamida yoki changyutgich bilan quritish qulay. Deyarli qurigan
kitob sahifasiga filtrlovchi qog‘oz qo‘yilib, dazmollanadi yoki
kitob og‘irroq buyum bilan bostiriladi; bu
bilan qurigan sahifalar-
ning shakli o‘zgarishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
Qurigan kitobda po‘panaklar paydo bo‘lmasligi uchun uni
ko‘zdan kechirib turish kerak.
Xulosa qilib aytganda, axborot-kutubxonalarda axborot fondi-
ni saqlashda va ularni kitobxonlarga yetkazib berishda kitoblarni
asrash va ehtiyotlashda kitoblar saqlanadigan xonalarning toza-
ligi, xona harorati me’yoriy bo‘lishi, kitoblarni dezinfeksiya va
restavratsiya qilish asosiy omil bo‘lib hisoblanadi.
