103
o
‘
o
‘
o‘naltiruvchi tizimlar bir qator belgilar bo‘yicha klassifikatsiyalanadi
Simli aloqa liniyalari klassifikatsiyasi
o
‘
o
‘
o‘yicha: past chastotali (10 kGs gacha) va yuqori chastotali (10 kGs dan yuqori);
o‘yicha: xavoda, yer osti, suv osti;
o
‘
o
‘
o
‘
Optik aloqa liniyalari
Optik aloqani rivojlanish tarixiga nazar tashlasak, shuni aytib o‘tish joizki,
sivilizatsiyaning boshlang‘ich davrlarida ham inson axborotlarni
uzoq masofalarga
uzatishda optik signallardan foydalangan.
Buning uchun kunduz kuni u misol uchun tutunli signallardan yoki aks etgan
quyosh nuridan, tunda esa olov signallaridan foydalangan. Vaqt o‘tishi bilan u
quruqlikda mashina telegrafi, dengizlarda bayroqli signalizatsiya va signal lampalari
bilan almashgan. O‘z navbatida oxiri telefon va telegraf radioaloqasi bilan almashdi.
1882 yil amerikalik olim Aleksandr Grexem Bell
tomonidan ovozli axborotni
yorug‘lik nuri ko‘rinishida uzatish imkonini beruvchi optik telefon ishlab chiqildi.
Fan-texnika, kvant fizikasi, optoelektronika bo‘yicha erishilgan yutuqlar, optik
kvant generatorlarini (lazerlarni) yaratilishi bilan optik aloqani rivojlanishini
zamonaviy davri boshlandi.
60 yillar boshida birinchi lazer yaratildi. Trakt sifatida yer usti atmosfera
qatlami, ya’ni ochiq aloqa liniyasi ishlatilgan. Hozirda
bunday tizimlar kosmosda,
ba’zi xorijiy mamlakatlarda ko‘p qavatli baland binolarda qo‘llanilmoqda.
70-yillarda kvars shisha materialidan olingan tola nurni yutuvchi
qo‘shimchalarni olib tashlash yo‘li bilan so‘nish qiymatlarini kamaytirish usuli
yaratildi va 1979
yilga kelib, optik tolani so‘nish qiymatlarini 0,2 dB/km gacha
kamaytirish mumkinligi aniqlandi. Hozirgi kunda nafaqat so‘nish qiymatlari,
balki
spektr bo‘yicha zichlashtirilgan tizimlarni bir necha to‘lqin uzunliklarini bitta tola
orqali bir vaqtda uzatish imkonini beruvchi, dispersiya qiymati minimal bo‘lgan bir
modali tolalar ham yaratilgan. Bunday
tolalar Lyusent Texnolojiz, Korning kabi
ko‘plab xorijiy kompaniyalar tomonidan ishlab chiqarilmoqda.
Har biri 20 Gbit/s tezlikli 55 ta kanalni multipleksorlab, bitta tola orqali uzatish
mumkin, bunda yig‘indi tezlik 1,1 Tbit/s ni tashkil etadi.
O‘zbekiston Respublikasi bugungi kunda telekommunikatsiya tizimining 28 ta
yo‘nalish bo‘yicha dunyoning 180 ta mamlakatiga chiqadigan to‘g‘ridan-to‘g‘ri
xalqaro kanallarga ega hisoblanadi.
Bugungi kun axborot va telekommunikatsiya tizimlariga qo‘yiladigan asosiy
katta talab, aloqa tizimlarini yuqori ishonchlikka ega bo‘lishi va ko‘p
muddatga
xizmat qilishini ta’minlashdan iboratdir.
104
Yo‘naltirish tizimi – aloqa liniyalari telekommunikatsiya tizimlarining
murakkab, katta sarf-xarajat va texnik ekspluatatsiyani talab qiladigan qismidir.
Uning ishlash sifati ko‘p jihatdan telekommunikatsiya xizmatlarini o‘z vaqtida
taqdim etishni belgilaydi.
Zamonaviy aloqa liniyalarining rivojlanishi to‘liq optik aloqa tizimiga o‘tishga
bog‘liqdir.
