Boshqaruvning har bir darajasidagi ma’lum bir mehnat taqsimoti
boshqaruv qismining alohida elementlariga rejalashtirish, tashkillashtirish,
hisobga olish va nazorat,
bayon etish, tahlil va boshqaruv kabi alohida
vazifalami biriktirishga olib keladi. Bu vazifalar turli hajmda va boshqaruvning
turli darajasida amalga oshiriladi. Ulaming ayrimlari hatto boshqaruvning
biror bir darajasida ham amalga oshmasligi mumkin.
Iqtisodiy obyektning boshqaruv qismida vazifa elementlarining
mavjudligi axborot tizimlarida tegishli kichik tizimlar paydo boMishiga
olib keladi.
Axborot tizimining vazifasi.
Axborotlarga asoslangan,
maqsadi
oldindan belgilangan va shu maqsadga erishish dasturi ishlab chiqilgan
boshqariluvchi jarayonga maqsadli ta’sir ko‘rsatish — qaror qabul qilish
deb ataladi. Qarorning shakllanish jarayoni esa qaror qabul qilish jarayoni
deb yuritiladi. Iqtisodiy obyektni boshqarish doirasida mehnat taqsimotiga
muvofiq qabul qilinadigan qarorlar boshqaruvning u yoki bu vazifasiga
kiradi.
Qaror qabul qilish jarayonini ta’minlash, ya’ni aynan, kerakli ax
borotni kerakli vaqtda va kerakli joyga taqdim etish iqtisodiy obyekt axborot
tizimining asosiy vazifalaridan biridir. Shu bois ham qaror mohiyati,
uni qabul qilish jarayoni, qaror qabul qilishning barbod boMishi iqtisodiy
obyektning axborot tizimi faoliyatiga, u yerda qoMlaniladigan texnologiyaga
sezilarli ta’sir qiladi va xatto axborot tizimining butun boshli sinfi —
qaror qabul qilish tizimini shakllantirish zaruriyatini keltirib chiqaradi.
4.4. Iqtisodiy axborot tizimlarining modellari
Boshqaruv tizimi modeli.
Boshqaruv tizimi o'zining tarkibi
nuqtayi
nazaridan ko‘p sonli funksional momentlardan (boshqaruv vazifalaridan)
iborat boMib, boshqarishning toMiq davrini namoyon qiladi. Bular:
boshqaruvni bashoratlash, rejalashtirish, dasturlash, tashkillashtirish,
m e’yorlash, qayd etish, nazorat, tahlil etish va tartibga solish (4.6-rasm).
Mazkur modelda boshqaruvchi qism va boshqaruv obyektining o‘zaro
aloqasi aniq nomoyon boMadi. Ular uch xil ko'rinishdagi buyruq oladi,
ya’ni: hech bir ko'rsatmasiz bajariladigan dastur; ma’lum
bir ehtimoliy
voqealar sodir boMgan hollarda bajariladigan tashkiliy qoidalar; atrof-
muhitning taxminiy ta ’siri va tizim faoliyatining me’yoriy rejimdan
chalg'ish bilan bogMiq boMgan boshqaruv buyruqlari.
Quyida to'liq boshqaruv davri faoliyatining amaliy mohiyatini ko'rib
chiqamiz.
1.
Bashoratlash — bu tashqi muhitning yuzaga kelishi mumkin
boMgan
holatini, boshqariladigan obyektning o'zini tutishini aniqlash
85
Щт) Що) Щ
h)
/(v) /(b) /(j) /(г)
/(v) — tashqi muhitning statsionar shart-sharoitlari haqidagi axborot;
/(b) — tashqi ta’sirlar haqidagi axborotlar;
/(R) — boshqariladigan obyekt harakatlari to'g‘risidagi axborot;
/(i) — boshqariladigan obyekt holati to'g'risidagi axborot;
/(a) — tahliliy axborot;
/(y) — hisobot axboroti;
/(q) —
bashoratlash axboroti;
/(k) — nazorat axboroti;
/(n) — me’yoriy axborot;
