Axborot texnologiyasi va tizimlari

Boshqaruvning har bir darajasidagi ma’lum bir mehnat taqsimoti 
boshqaruv qismining alohida elementlariga rejalashtirish, tashkillashtirish, 
hisobga olish va nazorat, bayon etish, tahlil va boshqaruv kabi alohida 
vazifalami biriktirishga olib keladi. Bu vazifalar turli hajmda va boshqaruvning 
turli darajasida amalga oshiriladi. Ulaming ayrimlari hatto boshqaruvning 
biror bir darajasida ham amalga oshmasligi mumkin.
Iqtisodiy obyektning boshqaruv qismida vazifa elementlarining 
mavjudligi axborot tizimlarida tegishli kichik tizimlar paydo boMishiga 
olib keladi.
Axborot tizimining vazifasi. 
Axborotlarga asoslangan, maqsadi 
oldindan belgilangan va shu maqsadga erishish dasturi ishlab chiqilgan 
boshqariluvchi jarayonga maqsadli ta’sir ko‘rsatish — qaror qabul qilish 
deb ataladi. Qarorning shakllanish jarayoni esa qaror qabul qilish jarayoni 
deb yuritiladi. Iqtisodiy obyektni boshqarish doirasida mehnat taqsimotiga 
muvofiq qabul qilinadigan qarorlar boshqaruvning u yoki bu vazifasiga 
kiradi.
Qaror qabul qilish jarayonini ta’minlash, ya’ni aynan, kerakli ax­
borotni kerakli vaqtda va kerakli joyga taqdim etish iqtisodiy obyekt axborot 
tizimining asosiy vazifalaridan biridir. Shu bois ham qaror mohiyati, 
uni qabul qilish jarayoni, qaror qabul qilishning barbod boMishi iqtisodiy 
obyektning axborot tizimi faoliyatiga, u yerda qoMlaniladigan texnologiyaga 
sezilarli ta’sir qiladi va xatto axborot tizimining butun boshli sinfi — 
qaror qabul qilish tizimini shakllantirish zaruriyatini keltirib chiqaradi.
4.4. Iqtisodiy axborot tizimlarining modellari
Boshqaruv tizimi modeli. 
Boshqaruv tizimi o'zining tarkibi nuqtayi 
nazaridan ko‘p sonli funksional momentlardan (boshqaruv vazifalaridan) 
iborat boMib, boshqarishning toMiq davrini namoyon qiladi. Bular: 
boshqaruvni bashoratlash, rejalashtirish, dasturlash, tashkillashtirish, 
m e’yorlash, qayd etish, nazorat, tahlil etish va tartibga solish (4.6-rasm).
Mazkur modelda boshqaruvchi qism va boshqaruv obyektining o‘zaro 
aloqasi aniq nomoyon boMadi. Ular uch xil ko'rinishdagi buyruq oladi, 
ya’ni: hech bir ko'rsatmasiz bajariladigan dastur; ma’lum bir ehtimoliy 
voqealar sodir boMgan hollarda bajariladigan tashkiliy qoidalar; atrof- 
muhitning taxminiy ta ’siri va tizim faoliyatining me’yoriy rejimdan 
chalg'ish bilan bogMiq boMgan boshqaruv buyruqlari.
Quyida to'liq boshqaruv davri faoliyatining amaliy mohiyatini ko'rib 
chiqamiz.
1. 
Bashoratlash — bu tashqi muhitning yuzaga kelishi mumkin 
boMgan holatini, boshqariladigan obyektning o'zini tutishini aniqlash
85

Щт) Що) Щ
h)
/(v) /(b) /(j) /(г)
/(v) — tashqi muhitning statsionar shart-sharoitlari haqidagi axborot; 
/(b) — tashqi ta’sirlar haqidagi axborotlar;
/(R) — boshqariladigan obyekt harakatlari to'g‘risidagi axborot;
/(i) — boshqariladigan obyekt holati to'g'risidagi axborot;
/(a) — tahliliy axborot;
/(y) — hisobot axboroti;
/(q) — bashoratlash axboroti;
/(k) — nazorat axboroti;
/(n) — me’yoriy axborot;

Download 4,18 Mb.