Uslubiy vositalar
axborot
www.ziyouz.com kutubxonasi
84
texnologiyalarini ishlab chiqish va ishga tushirishdagi talablarni
aniqlaydi. Axborot esa dasturiy va texnik mosligini ta‟minlaydi.
Axborot
vositalari
predmet sohasini samarali taqdim etishni ta‟minlaydi. Ularga
axborot modellari, axborotni tasniflash va kodlash tizimlari va boshqalar
kiradi.
Matematik vositalar
samarali qaror qabul qilishni ta‟minlovchi
funksional masalalarni yechish va axborot jarayonlarini tashkillashtirish
modellarini o„z ichiga oladi. Matematik vositalar avtomatik ravishda
ularni amalga oshirishni ta‟minlovchi
algoritmik
vositalarga o„tadi.
Texnik
va
dasturiy
vositalar axborot texnologiyalarini ham yaratishda,
ham tadbiq etishda amalga oshirish darajasini beradi. Negiz axborot
texnologiyalari asos texnologik amallar negizida quriladi. Bundan
tashqari, bir qator spesifik model va anjomiy vositalarni o„z ichiga oladi.
Bu tur texnologiyalar ma‟lum bir sinf masalalarini yechishga
mo„ljallangan va alohida tashkil etuvchi sifatida aniq texnologiyalarda
foydalaniladi.
Multimedia-texnologiyalar
Multimedia – ovoz va tasvir ko„rinishidagi axborotlarga ishlov
beruvchi dasturiy-apparat vositalar to„plamidir. Multimedia ovoz,
ma‟lumotlar va tasvirlarni hududiy, regional va global tarmoqlar
(masalan, shaxsiy videokonferentsiyalar o„tkazish uchun) orqali uzatish
uchun ishlab chiqilgan.
Har birimiz quyidagi jumlani bir necha bor eshitganmiz –
«kompyuter hamma narsaga qodir». Ammo, real hayotda bunday
ta‟riflashning tasdig„ini ko„rish qiyin, chunki kompyuterning to„liq
imkoniyatlari asosan kichik doiradagi mutaxassislar uchungina ma‟lum.
Bu imkoniyatlarni odatiy axborot muhitida ochib beruvchi multimedia
texnologiyasining yuzaga kelishi bilan vaziyat o„zgardi. Hozirgi kunda
multimedia texnologiyasining rivojlanishi bilan jahonda faoliyatning
turli sohalarini kompyuterlashtirishning yangi bosqichi kuzatilmoqda.
Foydalanuvchi interfaol rejimida grafika, animatsiya, foto, video, ovoz,
matn va boshqa axborotlar ustida ishlashi uchun yangi imkoniyatlarga
ega bo„lgan integrallashgan axborot muhitini yaratadi. Multimedia
texnologiyalari ta‟limda ham keng qo„llanilmoqda – yoshlardan
qarilargacha va oliy o„quv yurtlari auditoriyalaridan uy sharoitigacha.
Multimdia mahsulotlaridan turli-tuman axborot, namoish etish va
reklama maqsadlari uchun ham samarali foydalanmoqdalar.
Axborot jamiyatida multimedia-texnologiyalarining rivojlanishini
industrial
jamiyatda
kinoning
yaratilishi
bilan
taqqoslaydilar.
Multimedia mahsulotlarining farqlanuvchi tavsifi katta hajmli axborot
www.ziyouz.com kutubxonasi
85
hisoblanadi.
Hozirgi kunda bunday mahsulotlarning asosiy tashuvchisi standart
hajmi
700 Mbayt
bo„lgan
CD-ROM
optik disklari hisoblanadi.
1996
-yilda
5,1
mln.
CD-ROM
sotilgan bo„lsa,
1999
-yilga kelib savdo hajmi
52,1
million diskni tashkil etdi. Jahon bozorida savdo hajmi
3
yilda
10
barobar ortgan boshqa sektor mavjud emas. Jahon bozorida
CD-ROM
da
minglab multimedia mahsulotlari taklif qilinmoqda.
Odatda kataloglar quyidagi bo„limlarni o„z ichiga oladi:
ensiklopediyalar va ma‟lumotnoma (
справочник
)lar;
ta‟lim;
qiziqishlar (
развлечения
); o„yinlar;
o„rgatuvchi (o„qituvchi) va rivojlantiruvchi o„yinlar.
Keng savdoga mo„ljallangan mahsulotlar bilan bir qatorda
universitetlarda o„quv jarayonlari uchun ishlab chiqilgan multimedia
ilovalar ham mavjud (
Proceedings of ED-MEDIA 94-World Conference
on Educational Multimedia and Hypermedia, Vancower, Canada, June,
1994
). Bu ilovalar asosan mahsulot sifatiga ega emas, ammo uslub,
tezkorlik va o„quv yurtlari ehtiyojlarini qondirish nuqtai nazaridan katta
ustunlikka ega hisoblanadi.
Tez rivojlanayotgan yo„nalishlardan yana biri multimedianing
telekommunikatsiyalarda qo„llanilishi hisoblanadi. Ko„plab katta
firmalar
ISDN
standartidagi
shisha-tolali
tarmoqlar
asosida
kommunikatsiyalarni
ishlab chiqish bo„yicha izlanishlar olib
bormoqdalar. Bunday tarmoq kanalining o„tkazuvchanlik qobiliyati 64
Kbit/sek va foydalanuvchi uchun bir vaqtda bir nechta kanal taqdim
etilishi mumkin. Taklif qilinayotgan qo„llanishlar doirasi keng –
multimedia katalog bo„yicha mahsulotga buyurtma berish va buyurtma
teleko„rsatuvni ko„rishdan zarur bo„lgan kitobni tanlash va multimedia
telekonferensiyada ishtirok etishgacha. Bunday ishlanmalar umumiy
nomga ega –
Information highway
va hozirgi kunda ularni davlat dasturi
doirasida birlashtirish ko„zda tutilmoqda.
Hozirda multimedia-texnologiyalar axborot texnologiyalarining
jadal rivojlanayotgan sohalaridan hisoblanadi
(
Apple, Motorola, Sony,
Philips, Intel, IBM
va boshqalar). Qo„llanilish sohasi turlicha: interfaol
o„qitish va axborot tizimlari, ko„ngilochar dasturlar, avtomatlashtirilgan
loyihalash tizimlari (
SAPR
–
системы автоматизированного
проектирования – avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari
) va h.k.
Multimedia texnologiyasining asosiy xarakterli xususiyatlari
quyidagilar hisoblanadi:
www.ziyouz.com kutubxonasi
86
a)
ko„p tashkil etuvchilardan iborat axborot muhitini (matn, ovoz,
grafika, foto, video) yagona raqamli ko„rinishda ifodalash;
b)
katta hajmli axborotlarni ishonchli (nusxalashda yo„qotishlarning
mavjud emasligi) va uzoq muddatli (o„nlab yillar) saqlash;
c)
axborotlarga ishlov berishning soddaligi.
Hozirda erishilgan texnologiya yangi optik tashuvchi –
DVD
standartiga asoslangan. Bu standart o„nlab Gbaytgacha hajmga ega va
avvalgilarining barchasini almashtiradi:
CD-ROM
,
Video-CD
,
audio-CD
.
DVD
ni qo„llash raqamli axborotning bir turliligini ta‟minlash imkonini
berdi. Birgina qurilma audiopleyer, videomagnitafon,
CD-ROM
, disk
yurituvchi va boshqalarni almashtiradi.
Ko„plab tashkil etuvchilardan iborat multimedia muhitini uch
guruhga bo„lish maqsadga muvofiq: audioqator, videoqator va matnli
axborot.
Audioqator suhbat, musiqa, turli effekt (samara)larni (
Wave
(to„lqin)
belgilanishi orqali birlashtiriluvchi shovqin, g„ichirlash, chaqmoq va h.k.
turdagi ovozlar) o„z ichiga oladi.
Videoqator audioqatorga nisbatan elementlarining ko„pligi bilan
farqlanadi. Videoqator grafika (rasmlar, yuza, grafik rejimdagi belgilar)
va rasmni (fotografiya va skanerlangan tasvirlar) o„z ichiga oladi. Audio
va videoqatorlarni amalga oshirishdagi sezilarli hajm (to„liq bir ekran
62,5
dan
300 Kbayt
.gacha) axborot tashuvchiga, videoxotiraga va
axborotni uzatish tezligiga yuqori talablarni qo„yadi.
CD-ROM
ga matnli axborotni joylashtirishda, optik diskning katta
hajmli axborot sig„imi bilan bir qatorda, hech qanday murakkabliklar va
chegaralanishlar yo„q.
Multimedia-texnologiyalardan foydalanishning asosiy yo„nalish-
lariga quyidagilarni kiritish mumkin:
ma‟lumot olish maqsadlari uchun elektron nashrlar, ko„ngilochar
dasturlar va h.k.;
telekonferentsiyalarda qo„llash mumkin bo„lgan buyurtma
teleko„rsatuvlarni ko„rishdan multimedia- konferentsiyalarda
ishtirok etish uchun zarur kitobni tanlashgacha;
foydalanuvchi so„roviga asosan ko„rgazmali axborot beruvchi
multimediali axborot tizimlari («multimedia-kiosk»).
| 