TEXNIK TIZIMLARDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
102
Hozirgi zamon mutaxassisi qaysi sohada ishlamasin, undan o'zining sohasiga tegishli
hodisa va voqeadan xabardor bo'lish vabilim saviyasini do’lmiy ravishda oshirib
borish
talab etilmoqda. Olimlarning tahliliga ko'ra, 2020-yilga borib har bir shaxs oliy
ma’lumotga ega bo'lishi talab qilinadi. Lekin har bir kishini oliy ma’lumotli qilishga eng
rivojlangan mamlakatlar budjeti ham yetmaydi. Shu sababli bu muammoni noan’anaviy
o'qitish usuli - MT orqali ijobiy hal qilish mumkin. Knowledge Anywhere tadqiqot
markazining 2002-yilgi natijalariga ko'ra, AQSH da 50 % kompaniya xodimlari MT (e-
leaming) dan foydalanar ekan. Ta’lim oluvchilarning ko'pchiligini yoshi kattalar (25
yoshdan katta - 42%) tashkil etmoqda, ya’ni ular ikkinchi va undan ortiq mutaxassislikka
ega bo'lish uchun ta’lim olishmoqda. AQSH Mehnat Vazirligi maiumotlariga ko'ra, 40%
kishi ishjoyini har yili almashtiradi. Masalan, MT asoslangan ta’lim bo'yicha dunyoda
yetakchilardan bo’lgan Buyuk Britaniya Ochiq Universitetiga har yili 200 000
dan ortiq
talaba o'qishga qabul qilinadi. Ulardan 40 000 dan ziyodi Buyuk Britaniyadan chetda
yashaydigan, ya’ni chet ellik talabalardir. Bu dar-gohda ta’lim olayotgan talabalarning
o'rtacha yoshi 18-24 ni tashkil etadi. Talabalarning 38%ini ikkinchi yoki qo'shimcha
mutaxassislikuchun o'qiyotganlar tashkil etadi. 40%i esa a'rta maktabni bit’liganlik
haqida guvohnomalarga ham ega bo’lmagan talabalardir. Shuningdek, 10000 dan ortiq
nogiron talaba tahsil oladi. Universitet talabalarining 75%ini ham ishlab, ham o‘qiydigan
talabalar tashkil etadi. Hozir Buyuk Brita-niya Ochiq Universiteti budjeti -400 mln.
funtni tashkil etadi.
Masofali o'qitishda o'qituvchi va talaba bir-biridan ancha uzoqda joylashgan holda
ishlaydi. Lekin ular maxsus usullar yordamida tashkil etilgan o'quv
kurslari, nazorat
formalari, elektron pochta yordamida-gi kommunikatsiya usullari va boshqa Internet
texnologiyalari yordamida do’lmiy o'zaro aloqada bo'lishadi.
Internet-texnologiyalar asosida masofali talim, bu professional ta’limning zamonaviy
universal shakli bo’lib, u o'rganuvchilarning individual so'rovlariga va ularning
mutaxassisliklariga moljallangan. Masofaviy o'qitish barcha xohlovchilarga o'zlarining
individual xususiyatlariga muvofiq professional darajalarini oshirish imkoniyatini beradi.
O'qitishning bunday usulida tinglovchi o'quv-metodik materiallarni aniq bir vaqtlarda
mustaqil tarzda, interaktiv rejimda o'zlashtiradi, test sinovlaridan o'tadi, o'qituvchi
rahbarligida nazorat ishlarini bajaradi va «virtual» o'quv guruhidagi boshqa tinglovchilar
bilan o'zaro aloqa qiladi.
Internet-texnologiyalar asosida masofaviy o'qitishning quyidagi afzalliklari ajralib turadi:
tinglovchilar sonini oshishi;
fan sohalaridagi ilg'or o‘qituvchilar, olimlar va ekspertlaming ma’ruza ishlariga jalb
etilishi;
turli davlatlardagi tinglovchilar va o‘qituvchilaming birlashuvi;
o‘quv jarayonining faol o‘qitish usullari va yangi pedagogik texnologiyalarni qo’llagan
holda
tashkil etilishi;
tinglovchilaming bevosita kommunikatsiya yangiliklarini o'zlashtirishi.
Masofaviy o‘qitishda turli axborot va kommunikatsion texnologiyalar qo‘llaniladi. Bunda
har bir texnologiyaning qo‘llanilishi masofaviy kurs oldida turgan maqsadlar va
masalalarga bog’liq bo’ladi.
Masalan, ma’lumotlarni matn ko'rinishida yetkazish asosidagi o'qitishning an'anaviy
vositasi tinglovchilarni yangi o‘quv materiali bilan tanishtirish uchun qo’llaniladi;
interaktiv audio va video konferensiyalar real vaqt rejimida o'zaro muloqotni ta’minlaydi,
kompyuterli konferensiya va elektron pochta esa axborotlami uzatish, o‘quvchilar bilan
o'zaro aloqa qilish va bir guruhda o‘qiydigan tinglovchilaming o‘zaro aloqalarini
ta’minlash uchun qo’llaniladi. Ol dindan yozib olingan videoma’ruzalar o‘quvchilarga
o‘quv materiali mazmunini vizual tarzda yetkazish imkonini beradi.
TEXNIK TIZIMLARDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
103
Masofaviy ta’limni qo ‘llashning bir qator ustunlik va qulaylik tomonlari mavjud,
jumladan:
• ta’lim
vaqti ixtiyoriy, talaba istagan vaqtida o'qishi, o‘rganishi mumkin;
•mashg'ulotlami auditoriyada o‘tish shart emas;
•talabalarga mustaqil shug'ullanishni o‘rgatadi;
•o‘qituvchilardan yuqori tayyorgarlikni talab qiladi;
•talabalar amaliy va sifatli bilim olishlari mumkin;
•talabalarning mustaqil fikrlash va qaror qabul qilish qobiliyati rivojlanadi;
• talabalarda texnik qurilmalar bilan ishlash, kompyuter, Internet,
elektron pochta
tizimlaridan foydalanish ko‘nikmasi rivojlanadi;
•ta’lim arzonga tushadi. Ayniqsa, kam ta’minlangan o’llalardagi iqtidorli yoshlarning
bilim olishiga yangi sharo’lt paydo bo’ladi;
• agar ta’lim olishga vaqt kam bo’lsa yoki ta’lim muassasasi yashash joyidan uzoqda
bo’lsa, kishi o‘zi uchun qulay vaqtda ishdan ajralmagan holda ta’lim olishi mumkin;
• ta’lim olish chegara tanlamaydi, ya’ni talabalar boshqa joylarda - viloyatda turib ham
bilim olishi mumkin.
Shu bilan birga kelajak uchun muammo bo’lmagan kamchiliklari ham mavjud:
• foydalanishda zarur kompyuter va texnika qurilmalari albatta mavjud bo’lishi;
• kerakli texnologiyalardan foydalanishda yetarli ko‘nikmaga ega bo’lishi;
• texnik ko‘rsatkichlarga tobe bo'lishi kabilardir.
MT
kurslari katta yoshdagilar, o'z mutaxassisligini yoki malakasini oshirmoqchi
bo’lganlar, o'qish uchun vaqti chegaralanganlar yoki salomatligi bo'yicha cheklangan
kishilar uchun eng qulay o'qish shakli hisoblanadi. Bugungi kunda MT (e-Leaming)
kurslaridan dunyoda 100 mln. dan ortiq tinglovchilar foydalanadilar.
