|
II bosqich. Maktabgacha yoshdagi eshitishida muammosi bo’lgan bolalarning nutqiy rivojlanganlik holatini o‘rganish
|
| bet | 10/15 | | Sana | 05.12.2023 | | Hajmi | 265,68 Kb. | | #111940 |
Bog'liq 01-aprel holatiga lotin (2)II bosqich. Maktabgacha yoshdagi eshitishida muammosi bo’lgan bolalarning nutqiy rivojlanganlik holatini o‘rganish
Ushbu bosqichda tarbiyalanuvchilarning:
1) lug‘at zaxirasi (faol va nofaol lug‘ati);
2) nutqining grammatik tizimi;
3) mustaqil nutqi;
4) talaffuz qilish malakalarini o‘rganish nazarda tutildi.
Savodni egallamagan maktabgacha yoshdagi eshitishida muammosi bo’lgan bolalar nutqini o‘rganishda eng sermahsul usul og‘zaki usul sanalgani bois barcha topshiriqlar og‘zaki ko‘rinishda berildi. Bunda, avvalo, bola bajarishi lozim bo‘lgan ish tushuntirildi.
Maktabgacha yoshdagi eshitishida muammosi bo’lgan bolalarning lug‘at zaxirasini tadqiq qilish metodikasi
Eshitishida muammosi bo’lgan bolalarning lug‘at zaxirasini o‘rganish uchun so‘zlar va ularga mos ravishda tadqiqot o‘tkazishda didaktik material bo‘lib xizmat qiluvchi rasmli lug‘at tayyorlandi. Lug’at zahirasini o‘rganish uchun tanlangan so‘zlar o‘zbek tilining asosiy lug‘at zahirasiga kiruvchi, bolaning kundalik hayotida atrofdagilar bilan me’yordagi muloqotga kirishish imkonini beruvchi, asosan, predmet nomi, harakati, sifat hamda xususiyatlarini anglatuvchi, yosh davri lug‘ati minimumiga mos (bilishi shart hisoblanuvchi), mavzuviy tamoyilga asoslangan so‘zlardan tarkib topdi (2-ilova).
Faol lug‘atni tadqiq qilish metodikasi. Faol lug‘atni o‘rganishda rasmlar taklif etildi hamda ularning mazmuniga ko‘ra savollar berildi (Kim bu? Bu nima? Nima qilyapti? Qanday?). ning Rasm mazmuniga oid berilgan savollarga bolalar tomonidan qanday javob berilgan bo‘lsa, qaror-qaydnomalarda shundayligicha hech bir o‘zgarishsiz aks ettirildi.
Nofaol lug‘atni tadqiq qilish metodikasi. Bolaning faol lug‘ati tadqiq qilinganidan bir haftalar o‘tgach, uning nofaol, ya’ni so‘zlarni tushunishi, ichki lug‘atining zaxirasi o‘rganildi. Tadqiqotchi bolaga tanishish uchun 4 ta predmet rasmini taqdim etdi. Bola rasmlarni ko‘rib chiqqach, ulardan birining nomini aytib, aytilgan so‘zga mos ravishdagi rasmni ko‘rsatishini so‘radi. Qaror-qaydnomada bola so‘zga mos rasmni ko‘rsatsa, «+», ko‘rsata olmasa, «–» belgisi aks ettirib borildi.
Maktabgacha yoshdagi eshitishida muammosi bo’lgan bolalar tilining grammatik tizimini tadqiq qilish metodikasi
Eshitishida muammosi bo’lgan bolalar tilining grammatik qurilishidagi o‘ziga xos xususiyatlarini tushunish hamda uning asosida maxsus ta’lim-tarbiyaning yo‘llarini belgilash uchun ularning bog‘langan nutq malakalarini ikki tomonlama tahlil qilish talab etiladi:
sintaktik jihatdan;
morfologik jihatdan.
Ushbu mezon eshitishida muammosi bo’lgan bolalarning nutqiy malakalarni amaliy o‘zlashtirganlik darajalari, shuningdek, ona tili mantiqiy-grammatik me’yorlarini egallash ko‘rsatkichlari haqida fikr yuritish uchun keng imkoniyat yaratadi.
Eshitishida muammosi bo’lgan bolalar nutqining grammatik tizimini o‘rganish uchun holat-harakatlar tasvirlangan rasmlardan foydalanildi. Rasmlar tarbiyalanuvchilarning kundalik hayotida sodir bo‘lib turadigan holat va hodisalarga mos ravishda, grammatik tizimlariga qo‘yilgan ta’limiy dasturga muvofiq holda tanlandi (3-ilova).
Topshiriqqa oid mazmunni ifodalashda quyidagi gap modellariga mos rasmlar tanlandi:
Kim? + nima qilyapti?
Nima? +nima qilyapti?
Kim? + kimga? +nima qilyapti?
Kim? + nimaga? +nima qilyapti?
Kim? + nimani? +nima qilyapti?
Kim? + qaerda? +nima qilyapti?
Nima? + qaerda? +nima qilyapti?
Tekshiruvchi bolaga rasmni ko‘rsatib: Kim nima qilyapti?, Nima nima qilyapti? kabi savollarni berib, javoblar qanday bo‘lsa, shundayligicha qaror- qaydnomaga yozib bordi.
Maktabgacha yoshdagi eshitishida muammosi bo’lgan bolalarning mustaqil nutqini tadqiq qilish metodikasi
Eshitishida muammosi bo’lgan bolalarning hayot mobaynida hamda maxsus ta’lim-tarbiya jarayonida egallagan mustaqil nutqiy malakalarining darajasini aniqlash maqsadida olib borilgan bosqichda, tarbiyalanuvchilarning mustaqil nutqiga qo‘yilgan ta’limiy dasturga muvofiq ravishda, «Nutq o‘stirish» qo‘llanmasidan olingan rasmlardan foydalandik21.
Eshitishida muammosi bo’lgan bolalar mustaqil nutq malakalarini tahlil qilishda quyidagi mezonlarga tayanildi:
1) matn orqali fikr bildirishning hajmi (matnda gaplarning o‘rtacha miqdori);
2) fikr bildirishning lug‘at boyligi (matndagi lug‘at birligi);
3) matndagi mikromavzularning miqdori (mazmunli birliklar) hamda ularning ochib berilganligi;
4) matndagi gaplarda mazmuniy, leksik, stilistik va boshqa xatolarning soni.
Maktabgacha yoshdagi eshitishida muammosi bo’lgan bolalarning talaffuz malakalarini tadqiq qilish metodikasi
Eshitishida muammosi bo’lgan bolalar talaffuzidagi me’yordan chetga chiqishlar, ushbu tovushlar idrokining chegaralanishi bolalar eshitishining pasayishi oqibatida tovushlarni bir-biridan farqlay olmasliklariga tobe sanaladi. SHu sababli tarbiyalanuvchilarning talaffuz malakalari haqidagi dalillar ularning faol lug‘atlari, tilining grammatik tizimi, shuningdek, mustaqil nutqini o‘rganish jarayonida olingan ma’lumotlarga asoslandi.
Nutqning rivojlanganlik darajasini keng qamrovli tadqiq qilish metodikasi asosida nutq rivojlanishining 4 darajasini belgiladik (1 - jadval).
|
| |
