|
-sonli usul G.A. O‘runtaeva va Yu.A. Afonkina "Qo'lqoplarni bo'yash"
|
| bet | 12/15 | | Sana | 05.12.2023 | | Hajmi | 265,68 Kb. | | #111940 |
Bog'liq 01-aprel holatiga lotin (2)4-sonli usul G.A. O‘runtaeva va Yu.A. Afonkina "Qo'lqoplarni bo'yash". Metodikaning maqsadi: muloqot qobiliyatlari va hamkorlik qilish qobiliyatini shakllantirish darajasini aniqlash (juftlikda ishlash).
Rag'batlantiruvchi material va jihozlar: qo'lqop tasviri tushirilgan kartalar, bo'yoqlar, turli rangdagi qalamlar.
Ko'rsatma: Bolalar, sizning oldingizda ikkita bo'yalgan qo'lqop va qalam bor. Qo'lqoplar juftlik olinadigan tarzda bezatilgan bo'lishi kerak - buning uchun ular bir xil bo'lishi kerak. Siz o'zingiz naqsh o'ylab topishingiz mumkin, lekin avval siz qaysi naqshni chizishni o'zingiz bilan kelishib olishingiz kerak va keyin chizishni boshlashingiz kerak.
Tekshiruv tartibi: surdopedagog maktabgacha yoshdagi bolalarning birgalikdagi faoliyatini kuzatib boradi, quyidagilarni baholaydi:
birgalikdagi faoliyat samaradorligi;
bolalarning muzokaralar olib borish, umumiy qarorga kelish qobiliyati;
faoliyat jarayonida o'zaro nazorat;
chizish jarayonida o'zaro yordam,
qo'shma faoliyatga hissiy munosabat.
Qayta ishlash va natijalar: naqsh uchun tanlangan rang, aloqa jarayonida harakatlarning o'xshashlik darajasi, o'zaro yordam va tengdoshlar faoliyatini nazorat qilish qayd etiladi. Metodika mezonlaridan kelib chiqib, muloqot ko'nikmalarini shakllantirish darajasi aniqlanadi:
Yuqori daraja: eshitishida muammosi bo’lgan maktabgacha yoshdagi bolalar muzokara olib borishlari va bitta naqshni tanlashlari mumkin, shuning uchun ularning qo'lqoplari huddi shu tarzda bezatilgan, naqsh to'liq mos keladi yoki juda o'xshash. Birgalikdagi faoliyatda ular bir-biriga yordam berishadi, o'z harakatlarini va sherikning harakatlarini muvofiqlashtiradilar, tanlangan naqshning bajarilishini diqqat bilan kuzatib boradilar.
O'rta daraja: birgalikdagi mashg'ulotlarda eshitish qobiliyati zaif bolalar rejaning bir qismini amalga oshiradilar, shuning uchun ularning naqshlari qisman mos keladi: individual xususiyatlar (ba'zi tafsilotlarning rangi yoki shakli) mos keladi, ammo sezilarli farqlar ham mavjud.
Kam: maktabgacha yoshdagi eshitishida muammosi bo'lgan bolalarda muvofiqlashtirish ularning naqshlarida katta farqlar yoki o'xshashliklar yo'q. Bolalar rozi bo'lolmaydilar, ularning har biri faqat o'z tanloviga ishonch hosil qiladi.
Baholash shkalasi:
0 ball - bu sifatning to'liq yo'qligi; 1 ball - sifatning zaif ekspressivligi;
2 ball - sifatning o'rtacha ekspressivligi; 3 ball - sifatning kuchli ifodaliligi.
"Qo'lqoplarni bo'yash" o'zaro ta'sirining kommunikativ holati muloqot ko'nikmalarini va hamkorlik qilish qobiliyatini (juftlikda ishlash) shakllantirish darajasini aniqlashga imkon berdi. Juftlashgan mashg'ulotlar eshitish qobiliyati buzilgan maktabgacha yoshdagi bolalarning til va muloqot qobiliyatlari o'rtasidagi bog'liqlikni aniqlashga yordam berdi.
Shunday qilib, eshitishida muammosi bo’lgan maktabgacha yoshdagi bolalarda tengdoshlari bilan ham, kattalar bilan ham muloqotga bo'lgan ehtiyoj kamayadi, nutq faolligi past, og'zaki ma'lumotlarni qayta ishlash, vaziyatli nutq va muloqot qobiliyatlari, jimjitlik va muloqotda faollik pasayadi. Eshitish qobiliyati buzilgan maktabgacha yoshdagi bolalarning nutqi asosan vaziyatga bog'liq bo'lib, ular o'z fikrlarini ifoda etish qobiliyatiga ega emaslar, ular izchil gaplarni barcha savollarga bir bo'g'inli javoblar bilan almashtirishga moyildirlar.
O'tkazilgan diagnostik tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, eshitish qobiliyati buzilgan maktabgacha yoshdagi bolalar tengdoshlari bilan muloqotning eng oddiy shakllarini o'zlashtiradilar, ularda fikrlash va bahslashish ko'nikmalari yo'q. Ular tengdoshlariga bo'lgan qiziqish bilan ajralib turadi, ular o'z e'tiborini jalb qilish uchun ko'p urinishlar qiladilar, ammo dialog ishlamaydi. Bunday vaziyatda har bir bola sherigini eshitmaydi, uning savollariga javob bermaydi va faqat o'zi haqida gapiradi.
Barcha usullardan foydalangan holda o'tkazilgan tadqiqot natijalari eshitish qobiliyati buzilgan maktabgacha yoshdagi bolalarning muloqot qobiliyatlari darajasini aniqlash imkonini berdi.
3.2. Maktabgacha yoshdagi eshitishida muammolari bo‘lgan bolalar kommunikativ ko‘nikmalari asoslari, nutqining rivojlanish xususiyatlari
Ta’kidlovchi tajriba-sinov natijalariga ko‘ra maktabgacha yoshdagi eshitishida muammosi bo’lgan bolalar guruhlari tavsifi
I bosqich - Bola haqida anamnestik ma’lumotlarni o‘rganish natijalari
Tarbiyalanuvchilar shaxsiy hujjatlarini o‘rganish asosida olingan ma’lumotlar tahlili shuni ko‘rsatdiki, tadqiqotda ishtirok etgan bolalar eshitish muammosining kelib chiqishiga ko‘ra ham, eshitishining pasayishiga ko‘ra ham turli-tuman toifalarni tashkil etdi (2-jadval).
|
Familiya ismi
|
Tug’ilgan yili
|
Eshitish darajasi
|
1
|
Izatillayev Umidjon Ilhomjon o’g’li
|
2016.21.09
|
|
2
|
Kimsanova Robiyaxon Otabek qizi
|
2016.19.04
|
|
3
|
Mirzarahimova Zuhraxon Rauf qizi
|
2016.31.03
|
|
4
|
Rahmonaliyev O’g’abek Otabek o’g’li
|
2016.26.03
|
|
5
|
Rustamova Zilola Oybek qizi
|
2016.18.12
|
|
6
|
Solijonov Bekzod Salohiddin o’g’li
|
2016.30.11
|
|
7
|
Abduhalimov Shukurillo Xayrullo o’g’li
|
2016.01.07
|
|
8
|
Uralboyev Hasanjon Ulug’bek o’g’li
|
2016.28.08
|
|
4 -jadval
Tarbiyalanuvchilarning muammoning kelib chiqish vaqti va sabablariga ko‘ra tarkibi
Bolalar soni 8 ta , tug‘ma tug‘ilish vaqtida orttiril-gan Ilk yosh davrida turli sabablarga ko‘ra eshitishning pasayishi
nasliy Onaning homiladorlik
davridagi kasalliklari
o‘tkir yiringli yallig‘la-nishlar infeksion va virus kasallik-lari ilk yoshda boshqa antibiotik dori-darmonlar qabul qilishi
son-da 3 13 2 17 16 38
foiz
da 3,4 14,6 2,2 19,1 18 42,7
Anamnestik ma’lumotlar tahlili jarayonida bolalardagi eshitish muammosining ular rivojlanishining prenatal, natal va postnatal davrlardagi noxush omillar ta’sirida kelib chiqish sabablari aniqlandi. % ( nafari) tarbiyalanuvchining eshitish muammosi prenatal davrda, % (2 nafar) natal va % ( nafar)ida postnatal davrda sodir bo‘lgan.
Tarbiyalanuvchilarning 79,8 % (71 nafari) jismoniy sog‘lom ota-ona farzandlarini tashkil etgan bo‘lsa, 14,6 % (13 nafar) ining eshitish muammosi, taxminiy sabablarga ko‘ra, onaning homiladorlik paytida turli infeksion kasalliklar bilan og‘rishi tufayli antibiotik dori moddalarining qabul qilishi natijasida yuzaga kelgani, 3,4 % (3 nafari) tarbiyalanuvchining ota-onasi sog‘lom bo‘lsa-da, naslida eshitish muammosi bo‘lgan shaxslar bo‘lganligi, 2,2 % (2 nafar) bola tug‘ilish vaqtida ona tomonidan turli qiyinchiliklarga duch kelingani aniqlandi. Postnatal davrda eshitishi pasaygan 79,8 % (71 nafar) bolalar hujjatlarining tahlili shuni ko‘rsatdiki, ularda eshitishning pasayishi turli – yiringli, yallig‘lanishli, infeksion kasalliklarning o‘z vaqtida davolanmay, surunkali avj olishi natijasida yuzaga kelgan. Anamnestik ma’lumotlar tahlili tadqiqotda qamrab olingan bolalar eshitishidagi muammolarning ota-onalar tomonidan kech aniqlanganini, ko‘p vaqtning tibbiy muolajalar uchun sarflanganini, ular tomonidan farzandlarining muassasaga kelguniga qadar nutqni rivojlantirish ishlariga deyarli e’tibor bermaganini ko‘rsatdi.
Eshitishida muammolari bo‘lgan bolalar maktabgacha tarbiya tashkilotlarida eshitishning darajasi 80-85 detsibell (db.) gacha pasaygan bolalar tarbiyalanishlari lozim. Audiometrik ma’lumotlarni o‘rganish quyidagi xulosalarga kelish uchun asos bo‘ldi (..... - jadval).
Tadqiqotda ishtirok etgan tarbiyalanuvchilarning 10,1 % (9 nafari) 1- daraja, 29,2 % (26 nafari) 2 - daraja, 51,7 % (46 nafari) 3-daraja guruhiga mansubligini ko‘rsatdi. Anamnestik ma’lumotlarni o‘rganish, shuningdek, muassasalarda eshitish qoldig‘ining holatiga ko‘ra karlik toifasiga kiruvchi bolalar ham ta’lim-tarbiya olayotganliklarini ko‘rsatdi. Ular tajriba-sinov ishida ishtirok etgan tarbiyalanuvchilarning 9 % (8 nafar) ini tashkil etdi.
..... - jadval
Tarbiyalanuvchilarning eshitish holatiga ko‘ra tarkibi
Karlar Zaif eshituvchilar
I guruh II guruh III guruh IY guruh 1-daraja 2-daraja 3-daraja
O‘lchov- gersda O‘lchov – detsibellda
125-250 500 1000 2000 gacha 50 gacha 50-70 gacha 70-80 gacha
- - - 8 nafar 9 nafar 26 nafar 46 nafar
- - -
9 % 10,1% 29,2% 51,7%
Biz ushbu holatni, bir tomondan, joylarda bolalarni maxsus muassasaga yo‘naltirish masalalari bilan shug‘ullanuvchi tibbiy-pedagogik-psixologik komissiyalar hamda Eshitishni tiklash markazlarining nomuvofiq faoliyat ko‘rsatishi, shuningdek, ushbu muassasalarda faoliyat yurituvchi mutaxassislarning eshitish holatini aniqlash bo‘yicha kasbiy salohiyatlarining past darajadaligi bilan bog‘lagan bo‘lsak, ikkinchi tomondan, ota-onalarning farzandida mavjud bosh muammoning mohiyatini anglab etmay, ularni boshqa turdagi ta’lim muassasasiga joylashtirishi bilan bog‘ladik.
II bosqich - Maktabgacha yoshdagi eshitishida muammolari bo‘lgan bolalar kommunikativ ko‘nikmalari asoslari, nutqiy rivojlanganlik holatini o‘rganish natijalari
Maktabgacha yoshdagi eshitishida muammolari bo‘lganbolalar lug‘at zaxirasini tadqiq qilish natijalari
Faol lug‘atni tadqiq qilish natijalari. Eshitishida muammolari bo‘lganbolalar lug‘at boyligining tahlili ularning so‘zlarni noaniq tushunishlari va buning oqibatida ulardan noadekvat foydalanishlarini ko‘rsatdi.
Tadqiqot davomida ko‘rsatilgan rasmlarga tarbiyalanuvchilardan quyidagi javoblarni oldik:
1. Predmet nomini aytishda unga xos xususiyatni nomlash. Masalan, Dilorom lug‘at zaxirasida predmetning nomi emas, uning xususiyatini bildiruvchi so‘zlar ustunligini namoyish etdi:
rasmlar bola tomonidan nomlanishi
qozon «totta»
koptok «dumayo»
bodring «o‘t»
kosa «totta»
piyola «itina»
2. Predmet qismini nomlashda ushbu predmetning o‘zini nomlash. Masalan, Akmalning lug‘at zaxirasini tadqiq qilish unda predmetlar qismini nomlovchi so‘zlar mavjud emasligini ko‘rsatdi:
rasmlar bola tomonidan nomlanishi
cho‘ntak «tim»
yoqa «uyle»
yoqa «pato»
darcha «elada»
3. Predmetni nomlashda ushbu predmet qismini nomlash. Tadqiqotda ishtirok etgan bolalar faol lug‘atida predmetlar nomini unga tegishli qismlar nomi bilan atash hollari uchradi. Masalan, Ulug‘bek rasmlarga quyidagicha javoblar berdi:
rasmlar bola tomonidan nomlanishi
choynak «kopo»
shim «to‘nte»
qozon «kopo»
4. Predmetni nomlashda ushbu predmet bilan bog‘liq boshqa bir predmetni nomlash. Muloqotda so‘zlashuv nutqidan foydalanishga intiluvchi bolalarning narsalar nomini atashda u bilan bevosita yoki bilvosita bog‘liq predmetlar nomidan foydalanishlari ham ko‘plab uchradi:
rasmlar bola tomonidan nomlanishi
igna «ip»
bo‘r «dota»
daftar «ito»
paypoq «tuli»
Predmetni nomlashda u bilan bog‘liq bo‘lgan yoki ushbu predmet bilan bajariladigan xatti-harakatlarni bildiruvchi so‘zlardan foydalanish:
rasmlar bola tomonidan nomlanishi
qozon «ediy»
tarelka «ediy»
karavot «uxadi»
kitob «uki»
qo‘g‘irchoq «yiadi»
|
| |
