Kallikrein-kinin sistemasi
Kininlar kelib chiqishi, tuzilishi va biokimyoviy xossalari jihatidan
bir-biriga o‘xshash peptidlar guruhidir. Ularning 2 turi tafovut etiladi:
Arg–Pro–Pro–Gly–Phe–Ser–Pro–Phe–Arg
Bradikinin
Liz–Arg–Pro–Pro–Gly–Phe–Ser–Pro– Phe–Arg
Lizilbradikinin (kallidin)
Kininlarning yarim yashash davri 20-30 sek, kininazalar ta’sirida
parchalanadi (93-rasm). Kininlar qon tomir silliq muskullarini
bo‘shashtiradi, ya’ni tomirlarni kengaytiruvchi ta’sir etadi, arterial bosim
pasayishiga olib keladi. Shuningdek, kapillyarlarning o‘tkazuvchanligini
kuchaytiradi va og‘riqqa sabab bo‘ladi.
93-rasm.
Kininlar faollanishi va parchalanishi
359
XVI BOB
QON BIOKIMYOSI
Qon limfa to‘qima suyuqligi bilan organizmning ichki muhitini
tashkil qiluvchi suyuq biriktiruvchi to‘qima hisoblanadi. Qonning
kimyoviy tarkibi juda murakkab bo‘lib, unda juda ko‘p turli vazifalarni
bajaruvchi organik va anorganik moddalar erigan bo‘ladi. Uning asosiy
xususiyatlaridan biri organizm tarkibining nisbiy doimiyligini
saqlashdir. Sog‘lom odamda qon tarkibining tasodifiy o‘zgarishlari nerv-
gumoral boshqaruv orqali nisbiy doimiylikka keltiriladi. Biroq,
patologik holatlarda bu mexanizm me’yoriy holatni ta’minlay olmay
qolishi mumkin va bunda uning tarkibidagi moddalar miqdorini
kamayishi yoki ko‘payishi tomoniga o‘zgaradi. Umuman, qon tarkibi
organizmning turli patologik holatlariga ma’lum darajada o‘z tarkibini
o‘zgartirish orqali javob beradi.
Shu sababli tibbiy amaliyotda qon tarkibini analiz qilish muhim aha-
miyatga ega.Qon organizmda transport, nafas, trofik, ekskretor,
to‘qimalar suv balansini saqlash, gumoral boshqarish, tana haroratining
nisbiyligini saqlash, himoya kabi vazifalarni bajaradi (94-rasm).
Qonning umumiy miqdori tana massasining o‘rtacha 7-8 %ini tashkil
qilib, hajmi 4,5-5,0 litrga tengdir. Fiziologik holatda uning bir qismi
qon depolarida turadi. Qonning ko‘p qismini yo‘qotish o‘limga olib
kelishi mumkin. Qon o‘zida suspenziyalik, kolloidlik va elektrolitik
xususiyatlarni mujassamlagan. Suspenziyalik va elektrolitlik xususiyati
esa kationlar va anionlarga bog‘liq. Qonni solishtirma og‘irligi 1,050-
1,060 ga, qovushqoqligi suvga nisbatan 5 marta ortiq, ya’ni pH – 7,4
ga tengdir.
Qon suyuq qismi plazma va unda suzib yuruvchi shaklli elementlar
— qon hujayralaridan tashkil topgan bo‘lib, plazma 55-60 foizni, shaklli
elementlar 40-45 foizni tashkil qiladi. Qon plazma qismini ajratib olish
uchun, qon olinadigan idishga oldin qonning ivishiga yo‘l qo‘ymaydigan
360
geparin yoki limon kislotaning natriyli tuzi eritmasi solinadi va so‘ngra
unga qon olinadi. Bunday qonni bir oz qo‘yib qo‘yilsa, u idishda ustki
plazma va ostki shakliy elementlar qismlariga ajraladi. Agar idishga bu
eritmalarni solmasdan qon quyilsa, qon 3-5 daqiqa ichida ivib qoladi.
94-rasm.
Qon funksiyalari
361
Bu ivigan qon bir oz tursa yoki sentrifuga qilinsa, hosil bo‘lgan quyqa
siqiladi va undan sarg‘ishroq suyuqlik ajraladi. Bu suyuq qismni qonning
zardobi deyiladi. Uning plazmadan farqi tarkibida fibrinogen oqsilining
bo‘lmasligidir. Tibbiyot amaliyotida davolash maqsadida qon, plazma
va zardoblardan keng foydalaniladi. Qon plazmasi tarkibining 90 %
suv, 7-8 % oqsil, 0,1 % qand, 0,9 % mineral tuzlarga to‘g‘ri keladi.
|
