Fermentlar produsentlarini o’stirish jarayoniga ta’sir etuvchi omillar
Fårmåntlàrning hosil bo’lish jàràyonigà tàshqi muhit shàroiti, oziqà moddàlàri tàrkibi,
ulàrning miqdori, måtàbolitlàrning chiqishi, muhitdà fàol kislotàning o’zgàrishi, hàroràt, muhitning
erigàn kislorod bilàn to’yinishi, produsånt kul’turàsining holàti và o’stirsh muddàtlàri, shuningdåk
boshqà omillàr tà’sir etàdi.
Bu omillàrning àhàmiyati và fårmånt biosintåzi jàràyonigà bo’lgàn tà’sir dàràjàsi turlichà
bo’lib, ulàr àsosàn mikroorgànizmni o’stirish usuli và produsåntlàrning fiziologik õususiyatlàrigà
bo’ysingàn holdà kåchàdi. Biroq bà’zi umumiy qonuniyatlàrgà e’tibor bårib o’tish kåràk.
Mikroorgànizmlàrni o’stirishdà qàttiq và quruq oziqà muhitlàrining nàmligi judà kàttà
àhàmiyatgà egà. Àgàrdà muhitning nàmligi 11-20% àtrofidà bo’lsà, mikroorgànizmlàr umumàn
o’smàydi. Birmunchà ko’proq o’sishni nàmlik 30% bo’lgàndà kuzàtish mumkin. Nàmlikning 40-
45% bo’lishi mikroorgànizm kul’turàsining mo’’tàdil o’sishigà và sporà hosil qilishigà judà qulày
shàroit hisoblànàdi. Bu holàt sporà hosil qiluvchi fårmånt produsåntlàrining ekish màtåriàllàrini
olishdà ishlàtilàdi. Muhitning nàmligi 53-58% bo’lgàndà hosil qilingàn fårmåntlàrning to’plànishi
kuzàtilàdi. Nàmlik 60-68% bo’lgàndà fårmåntlàrning biosintåzi pàsàya boshlàydi và bu holàt oziqà
muhiti ichigà kiràdigàn hàvoning yomon o’tishi bilàn tushuntirilàdi.
Kul’turàlàrni qàttiq oziqà muhitidà o’stirish nàtijàsidà uning tàrkibidà quruq moddàlàrning
miqdori kàmàyib, SO
2
và suvgà àylànàdi. SHu sàbàbli, àgàrdà mikroorgànizmni o’stirish yopiq
idishlàrdà (kolbà, màõsus kyuvåtàlàr và h.k.) olib borilsà, bug’lànish nàtijàsidà nàmlikning ortishi
kuzàtilàdi. Àgàrdà o’stirish jàràyoni ochiq idishlàrdà olib borilsà, kul’turàni và oziqà muhitining
qurib qolishi và hosil bo’lgàn màhsulot fàolligi kàmàyishi kuzàtilàdi. Nàmlikning dàràjàsi và
mo’’tadilligi hàr bir o’stirilàyotgàn produsåntning fiziologik õususiyatlàrigà, oziqà muhit tàrkibi và
boshqà omillàrgà bog’liq bo’lib, hàr bir omil tàdqiqot yo’li bilàn àniqlànàdi.
O’sàyotgàn kul’turàni hàvo bilàn tà’minlàsh dàràjàsi ko’pinchà o’stirish usuli và fårmånt
produsåntlàrining fiziologiyasi bilàn bålgilànàdi. Bu jàràyon àsosàn uch màqsàdni o’z oldigà
qo’yadi:
¾ O’sàyotgàn mikroorgànizmlàrni o’sish và rivojlànishi uchun zàrur bo’lgàn kislorod bilàn
tà’minlàsh;
¾ Gàz ko’rinishidàgi moddàlàr bilàn ifloslàngàn hàvoni chiqàrib tàshlàsh;
¾ Mikroorgànizmlàrning o’sish jàràyonidà hosil bo’làdigàn issiqlikni qismàn bàrtàràf qilish
yoki chiqàrib yuborish.
Mikroorgànizmlàrni qàttiq oziqà muhiti sirtidà o’stirishdà vujudgà kålgàn issiqlikni chiqàrish
màsàlàsi kàttà àhàmiyatgà egà.
SHuning uchun mikroskopik zàmburug’làrni o’stirishdà ulàrning o’sish bosqichlàrigà kàttà
e’tibor bårish kåràk, chunki àynàn shu guruh mikroorgànizmlàr qàttiq oziqà muhiti sirtidà
o’stirilàdi.
Birinchi guruh - zàmburug’ sporàsi yoki konidiyalàrini bo’kishi và rivojlànishidir. Uning
muddàti 10-12 soàtgà cho’zilàdi. Bu bosqich àytàrli issiqlik àjràlishi bilàn kuzàtilmàydi và oziqà
muhit komponåntlàri o’zgàrmàydi.
Oziqà muhiti sirtidà po’pànàk hosil bo’lishi bilàn ikkinchi bosqich (tropofàzà) misåliyalàrning
fàol o’sish bosqichi boshlànàdi. U odàtdà 12-40 soàt và shu bilàn birgà oziqà muhitidàgi
moddàlàrni ko’p miqdordà istå’mol qilishi, isssiqlik, is gàzi và suv àjràtishi bilàn dàvom etàdi.
Bundà mikroorgànizm oziqàni misåliyalàri bilàn to’liq o’ràb olàdi. Àynàn mànà shu bosqichdà ko’p
miqdordà issiqlik àjràlàdi và umumiy àjràlàdigàn issiqlikning 75-80% ini tàshkil qilàdi.
1 tonna, kul’turà bir soàt dàvomidà fàol o’sish bosqichidà 7,6 m
3
gà yaqin kislorodni
o’zlàshtiràdi yoki hàvogà bo’lgàn nisbàtdà esà 36,5 m
3
ni o’zlàshtiràdi. Zàmburug’làrni mo’’tàdil
o’sishi umumiy hàvoning sàrfi o’rtà hisobdà 1 tonna kul’turà uchun 600-650 m
3
ni tàshkil qilàdi.
Uchinchi bosqich (idiofàzà) kul’turàni morfologik và biokimyoviy iõtisoslàshishi kuzàtilàdi,
ya’ni bundà mikroorgànizmlàr konidiyalàrni và ikkilàmchi måtàbolitlàrni hosil qilàdilàr. Ushbu
bosqichdà mikroorgànizmlàr hujàyrà tàshqàrisigà chiqàriluvchi fårmåntlàrni hosil qilàdilàr. Bundà
o’stirish õonàlàridà hàroràtni 3-4
0
S gà tushirish và hàvo àlmàshtirishni 3-5 màrtàgà kàmàytirish
zàrur.
Mikroorgànizmlàrni suyuq oziqà muhitlàridà o’stirish dàvomidà hàm hàvo bilàn tà’minlàshgà
và is gàzi bilàn ifloslàngàn hàvoni fårmåntyordàn chiqib kåtish råjimigà e’tibor bårish kåràk.
Màsàlàn, bir kul’turà hàr õil àeràsiya shàroitlàridà bir õil fårmåntni hàr õil õususiyati bilàn hosil
qilishi mumkin. Umumàn olgàndà hàvo bilàn tà’minlàsh mikroorgànizmni o’stirish jàràyonini và
fårmånt hosil qilishini tåzlàshtiràdi.
O’stirish dàvomiyligi hàm muhim ko’rsàtkichlàrdàn biri bo’lib, u màksimum fårmånt ishlàb
chiqàrish sàmàràdorligini bålgilàydi. U judà ko’p omillàrgà bog’liq: oziqà muhiti tàrkibi và uni
produsåntgà uzàtish usuli, muhitni hàvo bilàn tà’minlàngànlik dàràjàsi, produsånt turi, fårmånt
õususiyati và boshqàlàrdir. o’stirish dàvomiyligi ko’pinchà produsåntning fiziologik õususiyatlàrigà
bog’liq bo’làdi. Màsàlàn, B.mesentericus PB uchun - 36 soàt bo’lsà, Asp.awamori uchun esà 144
soàtni tàshkil etàdi.
|
