61
2.16-rasm. Xotirani besh sathli ko‘rinishda tashkil etish.
Ierarxiya bo‘ylab
yuqoridan pastga qarab, uchta ko‘rsatgichni
o‘zgarib borishini ko‘rishimiz mumkin. Birinchidan - xotiraga murojaat
qilish vaqti kattalashib boradi. Registrlarda bu vaqt – bir necha
nanasekundni, kesh-xotirada bundan salgina ko‘proqni, asosiy xotirada esa
bir necha o‘n nanosekundlarni tashkil qiladi. Keyingi qatorlardagi farqlar
yana ham kattalashadi – disklarga murojaat qilish vaqti kamida 10 mks
larga, optik disklar va magnit lentalarda esa bundan ham katta qiymatlarga
ega bo‘ladi, hamda sekundlarda o‘lchanadi. Ikkinchidan xotira xajmi o‘sib
boradi, bu haqida yuqorida aytib o‘tildi. Uchinchidan ma’lum qiymatga
(masalan - 1 dollarga) to‘g‘ri
keladigan xotira hajmi ham, oshib boradi.
Ushbu paragrafda biz asosan magnitli va optik disklarga taalluqli
ma’lumotlar bilan tanishib chiqamiz.
Magnitli disklar – vinchesterlar. Magnitli disk - alyuminiydan (yoki
shishadan) tayyorlangan, magnit qavat bilan qoplangan bir yoki bir nechta
doirasimon yuzalardan iborat bo‘ladi. Ushbu magnit disklarning
diametrlari avvallari 50 sm bo‘lgan, hozirda ularning diametrlari 3 sm dan
12 sm gacha qilib ishlab chiqarilmoqda. Noutbuk va netbuklardagi
disklarning diametrlari esa 3 sm dan ham kamayib bormoqda. 2.17-rasmda
magnitli disk
yo‘lkasining
konfiguratsiyasi keltirilgan.
Yo‘lka
(rus tilida – дорожка) deganda, disk to‘liq bir marotaba
aylanishi natijasida, unga yozilgan bitlar ketma-ketligi tushuniladi. Har bir
yo‘lka ma’lum bir uzunlikdagi
sektorlarga
bo‘lingan. Odatda har bir sektor
62
512 bayt (4096 bit) hajmdagi ma’lumotlardan iborat bo‘ladi. Yo‘lkada
ma’lumotlardan avval, yozish-o‘qish qurilmasini
sinxronlash uchun
mo‘ljallangan
preambula
(preamble) joylashgan bo‘ladi. Ma’lumotlardan
keyin esa, xatolarni to‘g‘irlash kodi ECC (Error-Correcting Code, rus tilida
- код исправления ошибок) yozib qo‘yiladi. Bunday kodlar sifatida
Xemming yoki Rid-Solomon kodlaridan foydalaniladi. Qo‘shni sektorlar
orasida
sektorlararo intervallar
joylashgan bo‘ladi. Ishlab chiqaruvilar
disklarning hajmi sifatida formatlanmagan diskning o‘lchamini keltiradilar.
Odatda formatlangan diskning o‘lchami,
formatlanmagan diskning
o‘lchamiga nisbatan 15 % ga kam bo‘ladi. Hozirgi disklarda 5000 dan 10
000 tagacha yo‘lkalar bo‘lishi mumkin, ya’ni har bir yo‘lkaning kengligi 1
mikrondan 2 mikrongacha bo‘lishi mumkin (1 mikron=1/1000 mm).
Yo‘lkalarga yozilgan ma’lumotlarning zichliklari, yo‘lkaning markazdan
qancha uzoqda joylashganiga qarab 50 000 dan 100 000 bit/sm gacha
bo‘lishi mumkin.
2.17-rasm. Disk yo‘lkasining bo‘lagi (rasmda ikkita sektor keltirilgan).
Ko‘pgina
vinchesterlar
ustma-ust
joylashgan
bir
nechta
plastinkalardan iborat bo‘ladi. Plastinkalardagi markazdan bir xil uzoqlikda
joylashgan yo‘lkalar –
silindr
deb ataladi. Zamonaviy shaxsiy kompyuter
modellarida 6 tadan 12 tagacha plastinkalardan
iborat vinchesterlar
63
o‘rnatilgan. Disklarning aylanish tezliklari minutiga 5400, 7200 yoki
10 800-taga etishi mumkin. Hozirgi disklarda bir yo‘lkada joylashgan
ma’lumotlarni o‘qish tezligi 40 Mbayt/sek dan oshib ketdi.
Hozirgi disklarda, avvalgi disklardan farqli ravishda silindrlar
zonalarga
bo‘lingan. Bu narsa disklarning hajmini oshirish maqsadida
amalga oshirilgan. Odatda ularning soni 10 tadan 20 tagacha bo‘lishi
mumkin. Quyidagi 2.18-rasmda zonalari soni 5-taga teng bo‘lgan disk
keltirilgan.
Vinchesterni boshqarish –
kontroller
