solmasligi, qo’lidagi narsalarni
hadeb tushirib yuborishi, sergapligi va uni hech
tarbiyalab bo’lmayotganligidan shikoyat qilishadi. Ular aksariyat hollarda bu bolalarni
psixologga ko’rsatmasdan qattiq tarbiyaning turli yo’llarini ishga solib «mayib» qilib
qo’yishadi. Bolalar yashashni hayotdan o’rganadilar. Agar bola tanqid qilinaversa,
nafratlanishga, adovatda yashasa, tajovuzkorlikka o’rganadi,
masxara qilinsa, u
indamas, odamovi bo’lib qoladi, hadeb tanqid qilinaversa, u o’zini gunohkor his qilib
o’sadi. Agar sabr-toqat, xotiijamlik bilan o’stirilsa, u boshqalarni tushunishni,
maqtalsa, u minnatdor bo’lmoqlikni o’rganadi. Agar bola vijdoniylik va halollikda
ulg’aysa, u adolatli bo’lishni, xavfsizlikda yashasa hamda qo’llab- quvvatlansa, unda
o’z kuchiga ishonch paydo bo’ladi va boshqa insonlarga
ishonish lozimligini
o’rganadi. Giperaktiv bolalarning aksariyati o’z tengqurlaridan zehni o’tkirligi bilan
ajralib turadi. Shunday bo’lsa-da, ularning nutqi yaxshi bo’lmasligi, nozik harakatlar
talab qiluvchi ishlarni bajarish yoki yangi mashg’ulotlarni o’zlashtirishda qiynalishlari
mumkin. Ularning ba’zilari, umuman, rasm solishga no’noq bo’lsa, boshqa birlari
(ayniqsa, chapaqaylari) juda kuchli rassom bo’lishadi. Yuqorida sanab o’tilgan
simptomlarning 70 foizi aniqlangan bolalarga giperaktiv sindrom tashxisi qo’yiladi.
Oila a’zolarining bunday bolalar bilan to’g’ri munosabatda bo’lishi juda katta
ahamiyatga ega. Giperaktiv boladagi ortiqcha impulsiv
harakatlarni pasaytirish va
ularni bir maromga keltirish ota-onadan katta sabr-toqat talab qiladi. Ularning
tarbiyasida bir tomondan keraksiz qattiqqo’llikni, ikkinchi tomondan esa ortiqcha
rahmdillikm kamaytirish kerak. Psixologlarning fikricha, «Giperaktiv sindromning asl
sabablaridan yana biri «noto’g’ri tarbiyadir», deyishadi. Ular og’ir nevrologik va
somatik kasalliklar bilan xastalangan, lekin giperaktiv sindrom aniqlanmagan bolalarni
bunga misol qilib ko’rsatishadi. Demak, tibbiy tomondan sog’lom bo’lgan
bolalarda
ham giperaktiv sindromni ko’p kuzatish mumkin. Giperaktiv bolalarni davolashda ota-
onalar faol ishtirok etishlari va quyidagi maslahatlarga amal qilishlari zarur:
birinchidan, ota-ona bolaning «yomon qilig’idan» so’ng jahliga erk bermasligi
va uni urishib tashlamasligi kerak. Nima bo’lganini aniqlab, bolani qo’llab-quvvatlab,
xatosini tushuntirib berishi lozim. Ba’zan bu shart ham emas, chunki biror narsaga
intilgan bola xato qiladi. Shuning uchun ham uning intilishlarini rag’batlantirish kerak;
ikkinchidan, ota-ona
bolaga qattiq gapirmasligi, zarda qilmasligi va
qo’rqitishlardan o’zini tiyishi, har qanday holatda ham uni kamsitmasligi kerak.
«Yo’q», «Mumkin emas», «Hali mendan ko’rasan», «Bas qil» kabi iboralami ko’p
qo’llamaslik kerak. Aks holda bolaga bu so’zlar ta’sir qilmay, uni о’jar qilib qo’yadi.
Ba’zi hollarda bola depressiyaga tushib, gapirmay qo’yadi.
uchinchidan, iloji boricha bolaga alohida xona qilib berish va uni turli narsalar
bilan boyitish zarur. Bolaning xonasidagi narsalar yaltiroq va qizil rangda bo’lmagani
ma’qul. Bolani uzoq davom etuvchi multfilmlar va kattalar ko’ruvchi kinofilmlardan
asrash kerak. Televizor yonida uzoq o’tirish bolaning asabi va ruhiyatiga yomon ta’sir
"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3.567 (SJIF) November 2022 / Volume 3 Issue 11
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842
735
ko’rsatadi. Giperaktiv sindromni aniqlash va davolash bo’yicha bir qancha
neyropsixologik testlar mavjud. Bu sindromni davolashda turli dorilardan ham
foydalaniladi. [5]
Biz oila ma’naviyati
haqida fikr yuritar ekanmiz, xulosa o’rnida uning ehtiyoj,
manfaat va mafkuraviy jarayonlar bilan bog’liq yana bir jihatini, ya’ni tarbiya
jarayonida yoshlar va o’smirlarning ruhiy ehtiyojlarini
inobatga olishni ham
unutmaslik kerak. Ayni mana shu ehtiyojlar tufayli ya’ni, oila, maktab va mahalla bilan
birgalikda olib boriladigan ishlar samarasi ancha yuqori bo’ladi. Shundan kelib
chiqgan holda har bitta sergak tarbiyachi o’smirlarning yosh xususiyatlaridan kelib
chiqib unga to’g’ri ta’sir eta bilishi lozim. Umuman, ta’limning qaysi bosqichida
bo’lmasin, tarbiyachi-o’qituvchi
yuksak pedagogik, psixologik va metodik
tayyorgarlik darajasiga ega bo’lgan holda, ularning yosh xususiyatlarini inobatga olib
ta’lim-tarbiya jarayonini to’g’ri tashkil etishlari, shu bilan birgalikda o’qituvchi
o’quvchilar jamoasi bilan pedagogik muloqotni har tomonlama mukammal tashkil
etish va ko’zlangan maqsadga erishishi uchun tarbiyaviy
jarayonning jamiyat
talablariga mos keluvchi yetakchi tamoyillaridan o’rinli foydalanishi lozim.
