Lak-bo‘yoq materiallarining tasnifi va ishlatiladigan sohasi
Material-
ning nomi
Belgila-
nishi
Markasi
Erituvchi
Gruntovka
Ishlatilish
sohasi
Melamin-
alkidli
MJ1
12, 152,
197,1110
, 1195,
1198
651, R-197,
R-198,
ksilol,
sorbent,
TCD-020
PO-073
Kuzov va kabina-lar,
radiator, rama,
g‘ildirak disklari
Nitro-
emal
NU
021,
625,273
646,647,
RDV
rdD-020
H05-081
Dvigatellarda
Nitropen-
taftalli
NFIC
230, 507,
508, 907,
908, 909,
910, 938
646,647,
RDV
ro-020
HC-081
Kabinalar, kapot-lar,
shassilar,agregatlarda,
yuk avtomobillarning
yog‘och
99
Nitro-
gliftalli
OA
517, 518,
519, 521,
531sp,
535 sp
46, 649
rco-020
0)^-03k
HU-081
platformalarida
Perxlorvi-
nilli
X0
X0-113
R-4,
sorbent
Wl-03k
Rama, shassi, trans-
missiya,
avtomobillarning
metall va yog‘och
platformalarida,
g‘ildiraklar diski,
dvigatellar detallarida
Alkid-
stirolli
MC
MC-17
Sorbent,
ksilol
raj-020
Gliftalli
ro
rct>-230
Uayt-spirit
T0-020
Moyli
MA
1433,
124, 122
Sorbent,
uayt-spirit,
skipidar
r(p-o20
Bitumli
BT
6T-123,
BT-538,
530, 577
Sorbent,
uayt-spirit,
skipidar
TCD-020
Akkumulyator
kislotasining bug‘i
tegadigan yuzalari
Fenolli
0Jl
CW1-
724-1
CW1-687
Etil spirt
T0-020
Neft mahsulotlari va
suv soli-nadigan
idishlar
Polivenil-
atsetatli
B/l
Bfl-515
etil spirt va
selluloza
aralashmasi
Neft mahsulotlari va
suv solinadigan
idishlar
Kremniy-
organik
KO
KO-97,
KO-811
Toluol, R-
5 ksilol
Yuqori haroratda
ishlaydigan
agregatlarda
NAZORAT SAVOLLARI:
1. Lak-bo‘yoq materiallarining avtomobilsozlikdagi ahamiyati
nimalardan iborat?
2. Lak-bo‘yoq materiallariga qanday talablar qo‘yiladi?
3. Lak-bo‘yoq surtishdan oldin sirtlar qanday tayyorlanadi?
4.Sirtlarni gruntovkalash va shpatlyovkalashda qanday materiallardan
foydalaniladi?
100
5.Lak-bo‘yoq materiallari qanday markalanadi?
6. Alkidli smolalar asosidagi lak-bo‘yoq materiallari haqida
ma’lumot bering.
7. Parda hosil qiluvchilarning aralashmalari asosidagi lak-bo‘yoq
materiallari qanday markalanadi?
5-BO‘LIM. YELIMLAR
5.1. Avtomobillarni ishlab chiqarishda va ta'mirlashda yelimlardan
foydalanish.
Yelimli birikmalardan foydalaniladigan sohalar muntazam kengayib
bormoqda. Bunga sabab shuki, ular payvand va boshqa birikmalarga nisbatan qator
afzalliklarga ega. Chunonchi, ular bilan turli xil materiallarni biriktirish mumkin,
bunda buyum konstruksiyasining massasi kamayadi.
Bundan tashqari yelimlarni biriktirish texnologiyasi juda oddiy. Sanoatda
ishlab chiqariladigan yelimlar bilan materiallar, qotishmalar, shisha keramika,
plastmassa, yog‘och va boshqa ko‘pgina materiallarni biriktirish mumkin. Yelimli
birikmalardan foydalanilganda mablag‘ va mehnat sarfi ancha kamayadi,
konstruksiyaning korroziyaga chidamliligi ortadi, birikmalardagi zo‘riqish
kamayadi.
Avtomobilsozlikda yelimlardan dastlab shovqinni izolyasiyalovchi va
salonni bezash materiallarini yopishtirishdagina foydalanilgan. Bunda asosan
tabiiy kauchuk va bitum asosidagi yelim va germetiklardan foydalanilgan.
XX asrning 60-yillarida esa tormoz kolodkalarini yopishtirishda fenolli
yelimlardan foydalanila boshlandi. Zamonaviy avtomobillar ishlab chiqarila
boshlanishi natijasida avtomobilsozlikda yelim va germetiklardan foydalanish
sezilarli darajada ortdi.
101
Avtomobil sanoati uchun maxsus 15 nomdagi yelimlar va 10 nomdagi
germetiklar ishlab chiqarila boshlandi. Hozirgi kunga kelib yelim va
germetiklarning assortimenti yanada kengaydi. So‘nggi yangiliklardan biri
avtomobillarning saloniga o‘rnatiladigan orqani ko‘rish ko‘zgusini avtomobilning
old oynasiga yopishtirishda akril yelimlardan foydalanishdir.
Yelimlar yordamida biriktirish quyidagi afzalliklarga ega:
- xususiyatlari,
elastiklik
moduli
va
qalinligi
har
xil
bo‘lgan
turli
materiallardan
tayyorlangan
buyumlarni
biriktirish
mumkin;
juda yupqa listlarni ham biriktirish mumkin (yupqa listlarni
boshqa
usullarda
biriktirilganda
yuklanish
konsentratsiyasining
yuqoriligi tufayli detal ishdan chiqishi mumkin);
- boshqa
usullar
asosida
tayyorlash
mumkin
bo‘lmagan
murakkab shaklli buyumlarni tayyorlash mumkin;
- konstruksiyani
kam
xarajat
qilgan
holda
va
tezlik
bilan
yig‘ish imkoniyati mavjudligi, shuning bilan bir paytda konstruk-
siyaning bir necha elementlarini biriktirish mumkinligi;
- yelim
asosida
hosil
qilingan
birikmalarning
mustahkamligi
bir
qator
hollarda
boshqa
usullarda
hosil
qilingan
birikmalarning
mustahkamligidan yuqori, tannarxi esa past bo‘ladi;
- yuklanish yelimli birikmalarda yuza bo‘yicha teng taqsimlanadi,
yuklanish konsentratsiyasi minimal bo‘ladi;
- boltli va parchin mixli birikmalar o‘rniga yelimli birikmalardan foydalanish
konstruksiya massasini kamaytiradi.
Yelimli birikmalar deb ikki va undan ortiq qatlamlarni yelimli chok bilan
bog‘langan tizimiga aytiladi. Yelimli birikmalarni, ulardan foydalanish va
texnologik belgilaridan kelib chiqqan xolda turkumlash kerak va bularni asosiysi
quyidagilardir:
- yelimli birikmani bajaradigan vazifasiga bog‘liq birikmani mustaxkamligi;
- yelimlanayotgan materiallarni yuzasi (substrat);
- yelimli chokni materiali (adgeziv);
102
- birikmalarni shaklini konstruksiyasi;
Birikmani mustaxkamligi bog‘liq bo‘ladi:
- biriktirilayotgan materiallar va ularni biriktirishga tayyorlash jarayonidan;
- yelimlovchi moddalarni tarkibini tashkil etuvchilarni fizik-mexanik, fizik
va ximiyaviy xususiyatlaridan;
- birikmani shaklini konstruksiyasidan;
- asosiy va yordamchi birikmalardan;
Yelim qotganida biriktiriladigan sirtlarga yaxshi yopishadigan parda hosil
qiluvchi moddadir. Yelim kompozitsiyasi tarkibiga asosiy
yelimlovchi
komponentdan tashqari qotirgichlar, qotishni tezlatgichlar, plastifikatorlar,
to‘ldirgichlar, erituvchilar (ishlatish oson bo‘lishi uchun) kiradi. Yelim, odatda,
yuqori haroratda qotirgichlar ta’sirida qattiq holatga o‘tadi.
Yelimli birikmalarning ish harorati uncha yuqori emas, kamdan kam holda
350°C dan ortadi. Bu ularning asosiy kamchiligidir. Lekin 500°C va undan yuqori
haroratda ham ishlay oladigan yelim-sementlar yaratilgan.
| 