Kurs ishining nazariy ahamiyati: Kurs ishining nazariy ahamiyati
informatika fani bo’yicha yig’ilgan ilmiy izlanishlar asosida, insonlar o’zlari uchun
ko’plab shart-sharoitlarni takomillashtirishda foydalanish bilan izohlanadi.
Kurs ishining amaliy ahamiyati: ko’plab professor olimlarninig
informatika, fizika, matematika, dasturlash va boshqa soxalarida bizgacha
qoldirgan meroslarini o’rganish va shulardan foydalangan holda yangiliklar
yaratish fan texnika taraqqiyoti rivojlanishiga xizmat qilish.
Ish tuzilmasining tavsifi. Kurs ishi kirish, ikkita bob, sakkista bo’lim, xulosa
va foydalanilgan adabiyotlardan tashkil topgan. Ishning hajmi 31 betdan iborat.
6
I BOB. BILIMLARNI TAQDIM ETISH MODELLARI: MANTIQIY
MODEL, TARMOQLI SEMANTIK MODEL
1.1
MANTIQIY MODEL.
Bizni o’rab turgan olam to’g’risidagi bilimlar dekla-rativ va protsedurali
bilimlarga bulinadi. Deklarativ bilimlar bu biror bir tizimda o’zaro borlangan
dalillardir. Xaqiqatan ham ro’y bergan biror bir xodisa, vokea dalilga misol bo’la
oladi [24,34]. Protsedurali bilimlar — dalillar ustida bajarilgan amallarni
(algoritmlar, dasturlar, analitik uzgartirishlar, empirik qoidalar va shu kabilarni)
amalga oshirish natijasida hosil bo’ladigan bilimlardir. Bilimlarning bunday
bulinishi shartli xarakterga ega, chunki bilimlarni ifodalash (tasvirlash) ning aniq
modellari xar xil maqsadda tasvirlashning deklarativ va protsedurali shaqllarini
ishlatadi. Kompyuterning boshlanrich uchta avlodida protsedurali tasvirlash
yagona, u xam masalalarni echishda qo’llaniladi. Kompyuterlar uchun dasturlar bu
bilimlarning saqlovchilari bo’ladi, deklarativ bilimlar xar doim tobe bilimlardir.
Intellektual tizimlar buyicha muta-xassislarni xar ikki bilim turi bir xilda
kiziktiradi. Ekspert tizimlar sohasidagi tadqiqotlar shuni kursatadiki, bilimlarni
tasvirlash uchun kupincha semantiq tarmoqlar, freymlar va maxsulot qoidalarining
modellari ishlatiladi. SHuning uchun bu modellarni tularok ko’rib chiqamiz.
Mantiqiy model- ma'lumotlar bazasi va apparat platformasining yakuniy
bajarilishidan qat'i nazar, qabul qilingan ma'lumotlar modelini (ierarxik, tarmoq,
relatsion va hk) hisobga olgan holda ma'lumotlar bazasi strukturasining grafik
ko'rinishi. Boshqacha qilib aytganda, u ma'lumotlar bazasida WHAT nima
ekanligini ko'rsatadi (domen ob'ektlari, ularning atributlari va ular o'rtasidagi
munosabatlar), lekin QANDAY savolga javob bermaydi (1-rasm).
Mavzu sohasining tavsifi:
Ulgurji savdo zavodoh ombor
7
Turli shaharlardagi etkazib beruvchilarning ma'lum doirasidan (doimiy yoki
tasodifiy) ma'lum materiallardan (quyma) tayyorlangan qismlar omborga etkazib
beriladi.
Yetkazib beruvchi sifatida yuridik shaxslar va yakka tartibdagi tadbirkorlar
ishtirok etishlari mumkin, bundan tashqari, ushbu guruhlar o'ziga xos xususiyatlar
to'plami bilan tavsiflanadi; yuridik shaxslar - davlat raqami va sanasi ro'yxatdan
o'tkazish, nomi, yuridik manzili, mulkchilik shakli; Tadbirkorlar - TIN, nomi,
sug'urta polisi, pasport raqami, tug'ilgan sana.
Etkazib berishda sana, miqdori va narxi, qadoqlash turi va etkazib berish usuli
(avtotransport, temir yo'l transporti, olib ketish) hisobga olinadi va bitta etkazib
berishda bir necha turdagi qismlar bo'lishi mumkin.
Agar etkazib beruvchilar yiliga 1 000 000 rubldan ortiq mahsulot etkazib
bersalar doimiy bo'lib qoladilar.
Qismlar sana, miqdori va ish sonini hisobga olgan holda zavod ustaxonalariga
yuboriladi. Stokdagi tovarlarning haqiqiy miqdori saqlanadi.
Shakl 1. IDEF1X notasida mantiqiy ma'lumotlar bazasining modeli
IDEF1 metodologiyasiX-
"shaxs - aloqa" tushunchasiga asoslangan ma'lumotlarni modellashtirish
usullaridan biri (Shaxs - munosabatlar) 1976 yilda Piter Chen tomonidan taklif
qilingan.
Mantiqiy modellar asosiy hisoblash tilidan foydalanadi. Birinchi predikat mos
keladi munosabatlar nomi , va muddatli argumentlar ob'ektlar . Predikatik
mantiqda ishlatiladigan barcha mantiqiy iboralar qiymatlarga ega haqiqat
yoki soxta.
Misol: iborani ko'rib chiqing Jon IT mutaxassisi. Ushbu ibora quyidagicha
ifodalanishi mumkin: (Jon, IT mutaxassisi). Ruxsat bering X - ob'ekt ( Jon), kim IT
mutaxassisi. Keyin quyidagi belgi ishlatiladi: bu ( XIT mutaxassisi).
8
Ifoda: Smit IBM uchun mutaxassis sifatida ishlaydipredmet sifatida uchta
argument bilan ifodalanishi mumkin: ishlaydi (Smit, IBM, mutaxassis).
Mantiqiy modellar bilan ishlashda quyidagi qoidalarga rioya qilish kerak:
1. Dalillar tartibi har doim ushbu mavzu bo'yicha qabul qilingan predmetlarni
sharhiga muvofiq berilishi kerak. Dasturchi qat'iy dalillar tartibini qaror qiladi va
unga boshidan oxirigacha amal qiladi.
2. Predikat o'zboshimchalik bilan ko'p sonli argumentlarga ega bo'lishi
mumkin.
3. Shaxsiy predikatlar va u bilan bog'liq bo'lgan dalillardan iborat mantiqiy
biriktirgichlardan foydalangan holda murakkab gaplarga birlashtirilishi mumkin:
AND (END,), OR (yoki,), NOT (emas, ~), → - formada qoidalarni shakllantirish
uchun ishlatiladigan ta'sir. : IF ..., TO…
Keling, bir nechta misollarni ko'rib chiqaylik:
1 ) Predikat nomi a.
(Smit, IT mutaxassisi) ∩ o'qiydi (Smit, adabiyot).
Smit IT mutaxassisi bo'lib, adabiyotlarni o'qiydi..
2 ) Predikat nomi xabar beradi.
Hisobot (Smit, Jon) → rejissyorlik (Jon, Smit).
Agar Smit Jonga hisobot bersa, u holda Smit Smitni boshqaradi..
3 ) Predikat nomi yozgan.
Yozdi (Smit, dastur) ∩ YO'Q ishlar (dastur) → disk raskadrovka (Smit,
dastur, kechqurun) YOKI uzatish (dastur, dasturchi, keyingi kun).
IF Smit dastur yozdi Va u ishlamaydi, TO Smit kechqurun dasturni tuzatishi
kerak YOKI uni ertasi kuni dasturchiga topshiring.
Bayonotlarda o'zgaruvchilar argument sifatida ham ishlatilishi mumkin.
Bunday holda, o'zgaruvchilar tushunchasi kiritiladi. hisoblagich .
Ikkita turdagi hisoblagich mavjud:
1 . Umumjahonlikning kvantifikatori.
9
2. Borliqning miqdoriyatori.
(x ) ma'lum bir sohaga tegishli qavslardagi o'zgaruvchining barcha qiymatlari
to'g'ri bo'lishi kerakligini anglatadi.
(x ) faqat ba'zi qiymatlarni anglatadi x haqiqatlar.
Va ular bir-birining bir qismi bo'lishi mumkin.
| 