Iste'molchilarni narx tomondan qo'llab-quvvatlashda davlat qonuniy asosda ba'zi
tovarlarga muvozanat darajasidan pastroq narxlarni qayd etgan holda eng yuqori
narxni o'rnatadi. Bunda sotuvchilar ushbu qayd etilgan
narxdan yuqori narxda
sotishlari taqiqlanganligi e'lon qilinadi. Narx muvozanat narxidan past o'rnatilganda,
bozorda Tovar taqchilligi yuzaga keladi. Erkin bozor sharoitida bu taqchillik tezda
yo'qoladi, biroq narxlar qayd etilgan sharoitda bozor mexanizmi ishlamaydi va
bozorda barqaror taqchillik paydo bo'ladi. Bu narx chegarasining ijobiy tomoni,
muvozanat narxida xarid qila olmagan iste'molchilarda
bu tovarlarni sotib olish
imkoniyatining tug'ilishidir. Biroq uning salbiy tomonlari ko'proq:
- ushbu tovarni ishlab chiqarish hajmining qisqarishi;
-ehtiyojlarning kamroq qismi qondirilishi;
bozorda taqchil tovarlarga navbatning ortib ketishi, hattoki bu navbatda
turganlarga ham u yetmasligi mumkin;
-«qora bozor»ning paydo bo'lishi va boshqalar.
Davlat ba'zida ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlash
maqsadida
narxlarning quyi chegarasini qonuniy ravishda o'rnatadi. Agar bu chegara
muvozanatli narxdan yuqori bo'lsa, bozorda barqaror tovar ortiqchaligi paydo
bo'ladi. Demak, davlatning bozor mexanizmiga
muvozanat narxidan yuqori
darajadagi narxlarni o'rnatish yo'li bilan aralashuvi ham yo'qotishlarga olib keladi va
oqibatda u ham samarasiz hisoblanadi.
Davlat bozor mexanizmini tartibga solishda soliqlar va dotatsiyalarni ham
qo'llaydi. Bu aralashuv ham bozor mexanizmi amal qilishining samaradorligi
pasayishiga va sof yo'qotishlar paydo bo'lishiga olib keladi.Ba'zi
vaqtlarda bozor
narxi davlat tomonidan o'rnatiladi. Agar o'rnatilgan narx P muvozanat narxidan P
kichik bo'lsa P < P
(P - muvozanat narxi) va narxni undan yuqori belgilash taqiqlansa,
bunday
narxlar maksimal narxlar, aksincha o'rnatilgan narx P muvozanat narxidan P, katta
bo'lsa, P> P (P. - muvozanat narxi) va narxni undan pastroq belgilash taqiqlansa,
bunday narxlar minimal narxlar deb yuritiladi.Maksimal narx ba'zi bir mahsulotlarga
aholini ushbu mahsulot bilan ma'lum darajada ta'minlash maqsadida, minimal narx
esa mahsulot ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish uchun davlat tomonidan
o'rnatiladi.
Talab va taklif nazariyasiga ko'ra, maksimal narxning o'rnatilishi
mahsulot
tanqisligiga olib keladi.
