4.2. Ahamiyati
Yozuvning chiroyli bo’lishi ko’p jihatdan yozuv qur oli va materialiga bogliqdir. Yozuv qurollari va materiallari quyidagilar sanaladi:
Xattaxta.
«To’g’ri o’tir» plakati.
Alifboning yozma shakli.
Haflar alohida yozilgan ko’rgazma.
Husnixat daftari.
Rangli bo’rlar.
Ruchka.
Yozuv daftari.
Bola maktabga qadam qo’ygan kundanoq yozuv qurollaridan to’g’ri foydalanishga, ularni ozoda saqlashga o’rgatib boriladi.
O’qituvchi o’quvchining yozuv qurollari va material larini muntazam tekshirib borishi muhim vazifa sanaladi. Dastur talabi boyicha 1-sinf o’quvchilari uchun yozuv yoli 4 mm, bosh harflar uchun 8 mm bolgan qiya chiziqlari siyrak bolgan 2 chiziqli daftar tavsiya etiladi.
2-4-sinflarda chiziqlari 8 mm 1 chiziqli daftar tutilishi lozim. Kichik harflarning bo’yi 3 mm, bosh harflarning bo’yi 6 mm , raqamlarning boyi harflardan 2 marta qisqa boladi. 1-2-sinfda husnixat uchun maxsus alohida darftarga, 3-4-sinflarda ona tili daftariga yozadilar.
1-2-sinflarda foydalaniladigan darftarda qiya chiziqlar orasidagi masofa 30
va qiya chiziqlarsiz kichik harflar yoziladigan parallel chiziqlar orasidagi masofa 4 mm ga teng bo’lgan ikki chiziqli daftar tavsiya etiladi.
Qiya chiziqlari siyrak bolgan ikki chiziqli daftarga yozdirib borish va mashq qildirish orqali 1-sinf o’quvchilarini mayda harflar bilan tez yozishga o’rgatib boriladi. Bunday darftarda mashq qilish o’quvchilarga harflarning eni va ular orasidagi masofani ko’z bilan chamalash, qiyaligiga rioya qilish imkoniyatini beradi.
1-sinfda «Husnixat» predmeti 2-yarim yillikdan boshlanadi. O’quvchi daftariga sana va oy yozdiriladi. Xat boshiga amal qilishga o’rgatiladi, daftar hoshiyasi bo’lishi shart. Darftarga sarlovha yozdirilganda, sarlovha va matn orasida satr qoldirilmaydi.
Daftarga xatoni to’g’irlash yo’li o’rgatiladi. Bu h olda xato harfning ustidan chiziq tortib, ustiga to’g’risini yozishga odatlant iriladi. Daftar uy vazifasi berilgach, yigib olinadi, tekshiriladi va baholanadi.
Yozuv materiali bolgan daftarni yuritishga quyidagi talablar qo’yiladi:
Daftarga toza va aniq yozish.
Daftar muqovasidagi yozuvlar yagona talab asosida yozilishi, yonda daftar qaysi fan uchun tutilganligi, nechanchi sinf, maktabning nomi va nomeri, o’quvchining ismi va sharifi ko’rsatib o’tilishi za rur.
1-sinf o’quvchilarining daftarlari muqovasi o’qi tuvchi tomonidan
yoziladi.
Har bir daftarda hoshiya bo’lishi shart.
2-sinfdan boshlab mashq tortib raqami, qaerda bajarilganligi (sinfda yoki uyda) yozib qo’yiladi.
Harf yoki bo’g %in hamda so’zlarning tagiga ehtiyotkorlik bilan chiroydi va tekis chiziladi.
Xato yozilgan harf yoki harfiy birikmalarni namuna sifatida daftar hoshiyasiga yozib ko’rsatiladi.
Noto’g’ri yozilgan harflarni bo’yash, o’chirish yoki qavs ichiga olib qo’yishga ruxsat etilmaydi.
Mashqlarni bajarishda, matn yozishda xat boshidan yozish qoidalariga amal qilish talab etiladi.
Chiroyli husnixat bilan yozishga erishishda yozuv qurolining ahamiyati katta. Hozirda yozuv quroli sifatida sharikli ruchkadan foydalanish tavsiya etiladi. Sharikli ruchka yozish uchun qulay, ingichka, engil, barmoqlar orasida tutishga mos. Ruchka barmoq orasida tutilganda, ruchka uchi bilan barmoq oralig’i 1,5-2 smga teng bo’lishi shat. Aks holda barmoqni ruchka uchidan uzq ushlash yoki juda yaqin tutish yozuv sifatini buzadi, harflarni xunuk yozishga olib keladi.
Sharikli ruchkada maxsus siyoh bilan to’ldirilgan sterjenning bolishi undagi ancha vaqt foydalanish imkoniyatini yaratadi. Ruchka sterjeni siyohi faqat binafsha rangda bo’lishi talab qilinadi.
O’qituvchi darftarni tekshirganda qizil pastali ruchkadan foydalanadi.
Ruchka papkada maxsus penalda saqlanadi. Partada esa ruchkani qo’yish uchun maxsus joy bo’ladi. O’quvchi ruchakasidagi siyoh tu gagan taqdirda, lozim bolganda foydalanish uchun mchka va sterjenlar bolishi zarur.
Xattaxta sinfda o’quvchi uchun yozuv materialidan biri sanaladi. O’quvchining husnixati daftar va xattaxtada takomillashtirib boriladi, shuning uchun xattaxtada yozuvni amalga oshirish uchun uning rangi jigar rang va to’q yashil bo’lishiga erishish lozim. Bimda xat aniq va chiroyli korinishga ega boladi.
Boshlanglch sinf o’quvchilari foydalanadigan xattaxtaning uch qismdan iborat bolishi, xattaxtaning bir bolagiga yozuv daftarining, ikkinchi bolagiga katak daftarining chiziqlari chizilishi juda muhimdir. Bu chiziqlar yordamida o’quvchi chiroyli yozuvga o’rganadi. Shuningdek, xattaxtaning bo’yi ham chiroyli yozuvda katta ahamiyat kasb etadi, shu sababli u yuqori va pastga o’quvchi bo’yiga moslab harakatlantirishga moslangan bolishi e’tiborga olinadi.
Bo’r xattaxtaga yozishda yozuv quroli sanaladi. Uning yogli bolishi katta ahamiyat kasb etadi. Bo’rning sifati yozuv sifatini ta’minlaydi. Husnixatga o’rgatishda yuqoridagilar e’tiborga olinishi shart.
Bo’r yumshoq bo’lishi lozim. U 15x15 mmqalinlikda v a 50 mm uzunligida uncha katta bo’lmagan shaklda tayyorlab qo’yilgan b o’lishi kerak.Bunday shakldagi bo’r parchasini barmoqlar bilan ushlash qulay va qo’lni yengil harakatlantirish bilan turli qalinlikdagi shtrixlarni aniq chizishga erishish mumkin .
Bo’r o’ta va bosh barmoqlarning o’rtasida yengil us hlanadi. Bosib yozish faqatgina ko’rsatkich barmoq orqali nazorat qilinadi. Ko’rsatgich barmoq bo’rning ustida, uning chekka qismda turishi lozim,bo’lmasa bosib yozish jarayonida bo’r sinib ketishi mumkin.Nomsiz va jimjiloq barmoqlar xiyla kaftga tomon bukilgan bo’lishi kerak.
O’qituvchi sinf taxtasiga yozayotgan paytida shunday tuirishi kerakki, qo’llarining harakatini yopib qo’ymasligi lozim.
Sinf taxtasi tekis g’adir-budursiz va yoriqlarsiz bo’lishi va bo’yash uchun maxsus tayyorlangan qora bo’yoq bilan bo’yalgan bo’ lishi lozim.
Oddiy moyli qora bo’yoq yozuv taxtanibo’yash uchun yaroqsizdir,chunki yozuv taxtaning yaltiroq ustki qavati yorug’likni ko’zga tushiradi,bo’r esa uning ustida sirpanadi va maydalanib ketadi.
Sinf taxtasini shunday holatda joylashtirish kerakki, oynadan tushayotgan yorug’lik unda aks etmasligi va o’quvchilar sinfnin g turli joyidan unga yozilgan yozuvni bemalol o’qiy olishlari mumkin bo’lsin.
O’zida ishonch hosil qilgan holda yozuv taxtasiga harflarni bosib yozisjh uchun u mustahkam qilib joylashgan bo’lishi kerak. Agar yozuv taxtasi devorga osib qo’yilgan bo’lsa, nafaqat uning yuqori tomoni ilinib turishi kerak, balki yozuv taxtaning ikki cheti ham.
Husnixat bilan yozish mashg’ulotlari uchun yozuv taxta rangli chiziqlar bilan chizilgan bo’lishi kerak. Agar yozuv taxtasi chizilmagan bo’lsa o’qituvchi
o’zi unga chiziqlar tortishi talab etiladi. Harf va sonlarni yozish uchun gorizontal va yotiq chiziqlarning orasidagi masofa o’quvchilarning daftarlaridagi chiziqlarga nisbatan yirikroq olinishi kerak .
Gorizontal chiziqlarni ytozuv taxtasiga bo’r bilan bo’yalgan arqonchani yozuv taxtasiga bosib chiqish orqali chizish mumkin.
Yozuv taxtasiga chiziqlarni tezda chizish uchun turli qalinlikdagi chiziqlardan foydalanish mumkin. Bunda bir vaqtning o’zida chizg’ichning ikkala tomonidan chiziqlar tortib ketish mumkin.
Harflarning yotiqligini aniqlovchi yotiq chiziqlarni sinf to’g’ri burchakli uchburchagi yordamida tezda chizib chiqish mumkin. Bunday uchburchakni o’qituvchiningo’zi foner yog’ochlar orqali yasab ol ishi mumkin.
Agarda sinf xonasi ikki smenada ikkita birinchi sinf yoki ikkita ikkinchi sinf o’quvchilari shug’ullanishsa ,unda sinf taxtas ini muntazam ravishda emal bo’yog’I bilan chizilgan chiziqli holda ishlatish l ozim. Buning uchun eng yaxshisi to’q qizil rangdagi yoki jigarrangdagi bo’yoqdna fo ydalanish maqsadga muvofiqdir. Har qanday chiziqni ozoda (oldiniga chiziqlarni qalam bilan chizib olish, undan keyin bo’yoq bilan ) chizish mumkin.
Shuningdek, maktabda ustiga qora bo’yoq bo’yalgan f oner bo’lagidan ham ko’chma sinf yozuv taxtasini yasab olish mumkin.Bunday yozuv taxtalariga gorizontal va yotiq chiziqlar yoki matematik mashg’ulotlar uchun gorizontal va vertical chiziqlar chizish uchun yozuv taxtasining qavatiga bigiz yoki mix yordamida chizib chiqiladi. Chiziqlar orasiga tushgan bo’r aniq oq chiziqning hosil bo’lishiga yordam beradi., bu esa o’qituvchining “q o’li” bilan bo’r bilan chizib chiqishda yengillik beradi va harflarni yozish jarayonini yengillashtiradi,chunki yozuv taxtasining ustki qavatida bo’yoqlardan qolgan g’adir-budurlar bo’lmaydi.
XULOSA
Boshlang’ich sinf o’quvchilari husnixat malakal arini o’qtuvchilarning o’zlari tayyorlaydilar. Matn tanlashda quyidagilarga rioya qilish lozim.
umumdidaktik talablar asosida tanlanadi
materiallarning mavsumga mos bo’lishi
bosqichli ketma-ketlik tamoyiliga amal qilinishi
husnixat materialining o’rganiladigan mavzu bilan bog’lanishiga
imlo bilan bog’lanishiga
bolalar hayoti bilan bog’lanishiga
ajratilgan vaqtga mosligiga
Amaldagi dasturga muvofiq boshlang’ich sinflarda husnixat: 1) bir dars ajratiladi 2-dasrning ma’lum daqiqalari ajratiladi.
1-sinfda husnixat yuzasidan o’quvchilarda quyidagi malakalarni shakllantirish ko’zda tutiladi.
yozuv jarayonida partada to’g’ri o’tirish;
daftarni 65 gradus qiyalikda qo’yish;
ruchkani to’g’ri ushlash;
yozuv chiziqlarini farqlash;
so’zlar orasidagi bir xil tenglikda saqlanishi.
Dastur talablarini to’liq amalga oshirish uchun ishni rejalashtirib olish lozim. Rejalashtirishda husnixarga o’rganish jarayonida ish turlarining qiziqarli va turli tuman bo’lishiga e’tibor qaratiladi.
Boshlang’ich sinfda o’quv dasturi;1-sinfning i kkinchi yarim yilida o’qituvchi
husnixatga o’rgatishni ona tili darslariga qo’shib olib boradi. Bu davrga kelib yozuv sharti ham o’zgaradi. O’quvchilarning daftari da harf namunasi yo’qligi tufayli ular qo’shishga bir qancha shartlarni bajaradilar. Jumladan bosma harfni yozma harfga aylantiradilar. Bundan tashqari mashq shartlari ham bajarilishi lozim. O’qituvchi husnixat daqiqasini rejalashtirihda albatta yuqoridagi holatlarni hisobga olishi lozim.
| 